Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Het Vrije Volk  maandag 9 Augustus 1948  voorpagina:

"Loeiende Zuidwester kostte aan dertien mensen het leven. Nederlands zeiljacht verging met vijf man in het Kanaal (…….) Bij het Kanaaleiland Guernsey verging een Nederlands zeiljacht, vermoedelijk bezit van een in Engeland woonachtige  Nederlander. Van dit jacht werden bij het schrijven van dit bericht vijf personen vermist. Slechts één opvarende, de 54-jarige Nederlander N. Weiselmann, werd door de reddingsboot van het eiland uit zee opgepikt. Hij vertelde, dat hij met vijf anderen het jacht, de ,,Duenna”,  per bootje verlaten had. Het bootje was echter omgeslagen en van zijn mede-inzittenden had hij niets meer gezien. Onmiddellijk steeg een vliegtuig van Guernsey op, om de zee te verkennen. Ook de reddingsboot voer weer uit. Vermoedelijk echter zijn de vijf vermiste personen verdronken."

Dit is een episode uit het avontuurlijke leven van Nicolaas Wezelman. Wezelman kwam uit een grote familie van vissers en zeevarenden uit Urk en Den Helder en was het vijfde kind in een gezin met 9 kinderen. Nicolaas werd stuurman op de grote vaart en kwam in dienst bij de ‘Koninklijke Hollandsche Lloyd’ in Amsterdam. In 1913 was hij afgekeurd voor militaire dienst vanwege een oogafwijking (hoornvliesuitzetting). In 1920 trouwde hij met Elisabeth Wilhelmina Schnijder.  In 1921 werd hun enige kind geboren, een zoon die eveneens Nicolaas heette. Deze zoon verbleef later in verschillende psychiatrische inrichtingen en zou – 28 jaar oud – in het ziekenhuis Duin en Bosch in Castricum overlijden. Wezelman was in 1923 tijdens de grote Kanto-aardbeving in Nagasaki. Bij deze ramp vielen meer dan 100.000 doden. Vanwege de door hem verrichtte hulpwerkzaamheden werd hij gedecoreerd door de Nippon Sekijujisha, het Japanse Rode Kruis. Zijn huwelijk liep in 1928 uit op een scheiding. Zijn ex-vrouw probeerde via een deurwaarder de verschuldigde alimentatie te krijgen van de met de noorderzon vertrokken Wezelman, wat wel niet gelukt zal zijn want in 1929 werd de toen in Kaapstad wonende Nicolaas Wezelman persoonlijk failliet verklaard.

Sinds 1922 was Wezelman lid van de International Transport Workers Federation (ITWF) en sinds 1931 van de CPH (Communistische Partij Holland). Begin 1937 was hij in Nederland en in 1938 vertrok hij samen met de Rotterdammer Antonius Rovers naar Spanje alwaar zij 22 februari via het bergdorp Agullana in Figueras aankwamen, in het noorden van Catalonië (voor deze reis zie Rovers). Op 13 maart stond hij op een lijst van het instructiebataljon in Albacete, waarvan de nieuwe vrijwilligers bestemd waren voor de XIde Brigada Internacional. Mogelijk was hij met deze Brigade – met de Nederlandse compagnie ‘De Zeven Provinciën’- betrokken bij het terugtrekken van het Republikeinse leger bij het Aragon-offensief van de Franco-troepen of mogelijk ook bij het Republikeinse Ebro-offensief in de zomer van 1938. Maar hiervan is in het archief van de Internationale Brigades in Moskou niets terug te vinden. In zijn latere BVD-archief staat dat hij in Spanje bij de zeedienst was ingedeeld. Dit kwam vaker voor bij Nederlandse vrijwilligers met een koopvaardij achtergrond (Henk Bakker, Evert Jan Daalder, Kees Overbeeke, Kees Verhoeve). En dit is ook waarschijnlijk vanwege zijn leeftijd, hij was al 44 jaar, rijkelijk oud voor een soldaat te velde. Hij zou gevaren hebben op een Spaans munitieschip dat bij een explosie in de lucht was gevlogen. Wezelman had dit incident overleefd en werkte daarna twee maanden aan de wal als chauffeur. Hij was gewond geraakt en verbleef enige tijd in een sanatorium. Zijn naam stond op 18 oktober op een lijst van zieke en gewonde buitenlandse vrijwilligers die de volgende dag per trein via Perpignan naar Parijs afreisden. Op 29 oktober 1938 stond hij ingeschreven in Rotterdam en was hij zijn Nederlandse nationaliteit kwijt vanwege vreemde krijgsdienst.

In 1939 zegde hij zijn CPN-lidmaatschap op vanwege een geschil over financiële hulp.

In 1940 woonde Wezelman tijdelijk in Velsen en in de meidagen van 1940 kwam hij via Antwerpen aan in Engeland als stuurman op het baggerschip “Novio Magus”. Voor Nederlandse zeelieden van de koopvaardij werd door de Nederlandse regering een vaarplicht ingesteld. Wezelman kreeg – naar later bleek tijdelijk – zijn Nederlandse nationaliteit weer terug. In Londen werd hij als 1ste stuurman geplaatst op de Nederlandse vrachtvaarder “Perseus” die op 13 maart 1941 in de Ierse Zee tot zinken werd gebracht door een Heinkel-111 bommenwerper. De gehele bemanning kon worden gered, maar Wezelman kwam als gevolg van de bomexplosie in het hospitaal terecht met een scheur in zijn long en een maagbeschadiging. Hierna kwam hij weer terug op de “Novio Magus”, nu als hij gezagvoerder. Later zou hij deelgenomen hebben aan de barre en gevaarlijke konvooien naar Moermansk, waarna hij enige tijd in het hospitaal in Fallmouth lag. In 1944 werd Wezelman lid van de Engelse vrienden van de Sovjet-Unie. Hij had in Falmouth een relatie met Edith Painter, waarna op 3 december 1944 zijn dochter Margaret werd geboren.
Nicolaas Wezelman werd pas op 4 april 1946 naar Nederland gerepatrieerd. Waarschijnlijk zo laat omdat hij niet meer de Nederlandse nationaliteit had, want die was na de Tweede Wereldoorlog niet verlengd. Hij werkte bij de Eenheidsvakcentrale (EVC) – een aan de CPN verwant vakverbond - en heeft een aandeel in een door de EVC in Amsterdam in het voorjaar van 1947 georganiseerde havenstaking. Hij schreef zich ook in voor 15 gulden voor de 2de obligatielening van het  CPN-dagblad De  Waarheid.
Op 13 mei 1948 schreef de Inlichtingendienst van de Amsterdamse politie aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken dat Wezelman erg verbitterd is geworden omdat hij er last van had dat hij opnieuw stateloos was en hierdoor geen werk kon vinden. Ze schreven er wel bij:
“Overigens is betrokkene het type van de openhartige ronde zeeman, die zijn mening ronduit te kennen geeft en zich niet ophoudt met achterbaks gedoe.”

Het Vrije Volk  donderdag 12 augustus 1948  voorpagina:
Plannen om ,,Duenna” te bergen
De enige overlevende van het jacht Duenna, dat in het kanaal is vergaan, de 54-jarige Nederlander N. Wezelman, maakt thans plannen om het jacht te bergen. Toen de opvarenden van boord gingen in de vliegende storm, had volgens een Reuter-bericht, mevrouw Van den Broek, de eigenares, te kennen gegeven, dat iedere weduwe van een omgekomen lid van de bemanning 10.000 gulden zou krijgen en ieder van de kinderen 5.000. Indien Wezelman de schipbreuk zou overleven, moest hij het jacht zien te bergen en het verkopen. De laatste meent, dat het vaartuig weinig schade heeft geleden en ongeveer 200.000 gulden waard is. Vier van de vijf opvarenden zijn nog niet gevonden.

Hoe deze episode is afgelopen is niet bekend. In 1949 voer Wezelman op een Hondurees vrachtschip. Daarna werd hij stuurman op de zeesleper Atlantis. Deze sleper voer in 1952 vanaf Vlissingen via Conakry naar Lagos in Nigeria om de hopperzuiger ‘Oyo’ via Curacao en het Panamakanaal over te brengen naar Salina Cruz in Mexico. Aan boord liep het bepaald niet op rolletjes. Wezelman behoorde tot de officieren maar zou toch de bemanning hebben opgeruid om te deserteren. Vandaar dat in verband met het verzoek van tien Spanjestrijders tot hernaturalisatie in maart 1954 het Ministerie van Justitie over Nicolaas Wezelman rapporteerde:

”Tijdens de reis van de zeesleper Atlantis van November ’51 tot October ’52  als stuurman heeft hij herhaaldelijk getracht de bemanning tot ontevredenheid aan te zetten; wegens zijn gedrag aan boord op 17 October ontslagen. Hierna werkte Wezelman weer op de grote vaart en was onder andere gezagvoerder op de onder Costa Ricaanse vlag varende, 25 jaar oude tanker “Doris B”. In de loop van de jaren vijftig kapte hij met de EVC en werd lid van het aan de PvdA gelieerde vakverbond NVV.

Pas in december 1965 kreeg hij zijn Nederlanderschap terug. Tijdens deze hernaturalisatie heeft hij ook geprobeerd de Nederlandse nationaliteit te verkrijgen voor zijn dochter Margaret in Engeland, maar dit verzoek werd afgewezen. Tot 1971 woonde hij steeds in de Amsterdamse Rivierenbuurt en De Pijp inwonend op diverse adressen, meest bij zijn vroegere schoonzuster.
In 1971 verhuisde Nicolaas Wezelman naar Haarlem alwaar hij drie jaar later op 80-jarige leeftijd overleed.