Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Nanne Koolwijk was de één na oudste in een groot arbeidersgezin. Zijn vader Johannes Pieter Koolwijk moest de kost verdienen voor veertien kinderen en deed dat achtereenvolgens als cementwerker, schipper, gasstoker en los werkman. Hij en zijn vrouw Maria van Woerden behoorden niet tot een kerkgenootschap en pas in 1916, toen er al zeven kinderen waren geboren, sloten ze een officieel huwelijk. 

Nanne werd op 24 november 1905 in Stolwijk (ZH) geboren, maar groeide op in Alkmaar. Na vijf klassen lagere school ging hij werken, eerst in een leerfabriek, daarna als schippersknecht en vervolgens moest hij het leger in. In 1929 kwam hij als 24-jarige in Koog aan de Zaan wonen. Drie jaar later sloot hij zich aan bij de communistische partij. In 1935 stond hij op de kandidatenlijst voor de gemeenteraad, maar te laag voor een zetel. Ook wordt hij ergens ‘districtsleider’ genoemd.

Toen hij begin augustus 1937 naar Spanje vertrok, was hij waarschijnlijk werkloos. Toch had hij veel te verliezen: hij liet zijn vriendin Guurtje van ’t Hof en hun twee dochters achter. 

Volgens een anekdote opgetekend door de Zaanse historicus J.J. ’t Hoen besprak hij zijn plan met partij- en plaatsgenoot Gerrit Kleijn. ‘Deze moedigt hem overigens niet aan. Want hij ziet in de niet zo levendige jongen, die als hij rustig op een stoel zit, vaak in slaap valt geen vechter.’ Een opmerkelijk verhaal, want in Spanje was Koolwijk juist een goed gewaardeerde, actieve soldaat.

Bij de Internationale Brigades diende hij als soldaat in het 1ebataljon Edgar André van de elfde brigade (mogelijk in de ‘Hollandse compagnie’) en ook in een Frans-Belgische batterij, waar hij met een groep Nederlanders een stuk geschut bediende. Volgens de officiële beoordelingen was Koolwijk een ‘dappere, betrouwbare soldaat’, die ‘politiek zeer geïnteresseerd’ was. Ook staat er: ‘Hij trad actief op tegen klagers en slechte elementen en had gezag over de Hollandse kameraden. Ook in de partijcel werkte hij actief mee.’ Koolwijk bleef in Spanje tot de opheffing van de brigades eind 1938. In dat jaar werd hij toegelaten tot de Spaanse communistische partij.

Teruggekeerd in Nederland, was Koolwijk een van de velen die zijn nationaliteit verloor. Maar dat was niet zijn enige probleem, zo blijkt uit een bericht uit februari 1939 in het communistische Volksdagblad. Dat beschrijft op snerende toon dat het gemeentebestuur van Koog aan de Zaan een Spanjestrijder een steunuitkering weigert, terwijl landelijk is afgesproken dat oud-Spanjestrijders die wél zullen ontvangen. ‘De democratische burgemeester en wethouders schamen zich niet om een persoon waarvoor elk denkend mens bewondering moet hebben, nog steeds van normale steun-uitkering verstoken te houden en hem aan de honger prijs te geven.’

Tijdens de bezetting was hij heel actief in het verzet. Al in augustus 1940 hoorde hij bij een communistische verzetsgroep in Koog aan de Zaan. Ook was hij als lid van de CPN-sabotagegroep betrokken bij een paar aanslagen op het spoor in de Zaanstreek. In 1944 werd hij aangesteld als commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten in Westzaan. Waarschijnlijk heeft hij de laatste twee jaar van de oorlog ondergedoken gezeten. Na de bevrijding werd hij pelotonscommandant bij de BS (Binnenlandse Strijdkrachten).

Een maand na de bevrijding trad hij officieel in het huwelijk met zijn Guurtje. Kort daarop verhuisden ze naar Westzaan, waar Koolwijk als motorschipper, vulkaniseerder en wasbewerker werkte. 

Pas begin 1968 kreeg hij zijn Nederlandse nationaliteit terug. Tien jaar later stierf hij op 18 augustus 1978.