Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

In oktober 1937 doet de politie Haarlem naspeuringen naar Nicolaas Sondorp, die in mei/juni van dat jaar naar Spanje is vertrokken. Zijn vrouw, Adriana Hoffman, laat de politie bij het verhoor weten dat haar man nog steeds in Spanje is en dat hij daar voor zijn overtuiging is:

“In begin september jl. was hij in het hospitaal bij het frontgedeelte nabij Saragossa (Belchite?), volgens den laatstelijk door zijn vrouw ontvangen brief is hij nog in Spanje ‘met hart en ziel’.”

Eerder al, in augustus ’37, liet de politie Haarlem in een schrijven aan de ‘Procureur-Generaal fd. Directeur van Politie te Amsterdam-C’ weten dat er voor zover bekend uit Haarlem geen dokter naar Spanje was vertrokken:

“Met den ‘dokter’ wordt zeer waarschijnlijk bedoeld Nicolaas Sondorp (..). Deze is in een ziekenhuis in Spanje werkzaam. Aanvankelijk was hij daar sergeant-ziekenverpleger, doch in een door hem verzonden brief, gedateerd 1 juli 1937, bericht hij, dat hij thans werkzaam is bij de XIIde Brigade van de internationale brigade als ‘practicant’ met den rang van luitenant. (…) Zijn assistent is vermoedelijk zijn vriend Jan Pieter Bismeijer (…) die zich eveneens in Spanje bevindt, doch van wien na zijn vertrek niets meer werd vernomen. Voornoemde personen zijn communist; zij zijn vrijwel zeker geheel uit vrijen wil gegaan en niet op slinksche wijze geronseld.”

Het volgende bericht over Nicolaas Sondorp is gedateerd 21 juli 1938, bijna een jaar later. Hij wordt genoemd in “Nederlanders onder commando van Hollander Piet in Spanje”, geschreven door Gerard Vanter, pseudoniem van Gerard van het Reve sr. Sondorp is dan ingedeeld bij de Hollandse brigade, de Zeven Provincien. De slag bij de Ebro is in volle gang:

“Alles gaat mee.Vier handgranaten per soldaat, 200 patronen per man, meer is beter. Er is munitiecontrole, de officieren rapporteren hoeveel er te kort is, op dat alles kan worden aangevuld. Dan, de jongens van het Rode Kruis, de verplegers…. Leen Trip, Polak en Sondorp.”

Het Rode Kruis had er niets mee te maken, zo werden de verplegers aangeduid en Leen Trip heette Leen Triep – en dan geeft Vanter een beschrijving van de oversteek over de Ebro, met kleine bootjes die van het strand in Barcelona komen: “Ze dragen allemaal namen die aan het strandvermaak herinneren: Mosca, Iris.” De oversteek verloopt goed maar een paar dagen later gaat het helemaal mis:

“Vier keer vielen de fascisten aan op die dag. En inde nacht wederom vier keer…Kapitein Hollander Piet heeft nog 50 man. Meer dan zeventig heeft hij er verloren.”

Het lot van Sondorp is onduidelijk. Verdere gegevens over hem ontbreken. Alleen een kort bericht van de politie Amsterdam aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken van oktober 1951 meldt dat hij op 26 september 1938 – vlak voor de terugtrekking van de Internationale Brigaden uit Spanje – in een ziekenhuis in Moya (waarschijnlijk Moia, bij Barcelona) aan tyfus is overleden.