Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Mijn vader had een gat in zijn been, dat was zo groot, daar kon je je hand insteken.

Het is voor Frans Vaars jr, geboortejaar 1932, een van de heftigste herinneringen aan zijn vader. Hij was 5 jaar oud toen zijn vader in oktober 1937 naar Spanje vertrok en daar herinnert hij zich niets van. Zijn vader kwam pas in maart 1939 weer terug, na een lang verblijf in ziekenhuizen, waaronder enkele maanden in een Parijs ziekenhuis. Het Volksdagblad van 7 april 1939 vertelt onder de kop “Nu Frans Vaars terug is” het verhaal van de twee broers, Frans de oudste, en Paul, de jongere broer die in Spanje is gesneuveld.

Frans, grote Frans uit Haarlem, Frans met je geweldige stem en je vrolijkheid. Je bent een van degenen die in de geschiedenis zullen ingaan als een voorbeeld van hoe een Spanjestrijder was en zijn moest. (…) Er was namelijk al een broer van Frans in Spanje, Paul Vaars. Paul was net als Frans een lieveling van zijn troep, vrolijk en opgewekt. Hij werd zwaar gewond en kwam naar de basis der Internationale Brigade om verlof naar Nederland (..) Dat was voor Frans voldoende om naar Spanje te gaan om de plaats van zijn broer in te gaan nemen.

Ook broer Paul gaat begin 1938 opnieuw naar Spanje en de broers treffen elkaar in maart. In de woorden van Frans jr: “Ze hebben nog net effe met elkaar gepraat en toen was Paul dood”. Mogelijk bij hetzelfde offensief raakt Frans zwaar gewond aan zijn been. Het Volksdagblad:

Frans heeft de lange lijdensweg van den gewonden strijder geheel doorlopen. Gewond omstreeks maart ’38 lag hij een jaar later nog in Parijs in het Hospitaal. Enige tijd liep hij wel, maar op krukken, daar zijn been door de verwonding geheel krom was getrokken. In Parijs deed men alles om hem weer het gebruik van zijn beide benen terug te geven. En ziet, Frans loopt, weliswaar met een stok maar hij loopt.

Frans zal de rest van zijn – korte – leven mank blijven lopen. Hij is statenloos, en heeft mede daardoor en door zijn handicap de grootste moeite werk te vinden.  In december 1941 wordt hij in Haarlem samen met andere communisten opgepakt. Via de Nederlandse kampen Schoorl en Amersfoort komt hij in het Duitse concentratiekamp Neuengamme terecht. Zoon Frans is vele jaren later gaan uitzoeken wat er met zijn vader was gebeurd. Volgens de officiële berichten was hij aan ‘longembolie’ gestorven, Frans sluit niet uit dat er medische experimenten op hem zijn gedaan of dat hij door zware mishandeling is omgekomen.* 

Niet alleen zijn vader was stateloos geworden maar dat gold ook voor zijn moeder en voor de kinderen. Het betekende dat ze de lange oorlogsjaren zonder enige vorm van hulp en zonder de noodzakelijke voedselbonnen door moesten zien te komen. Op dezelfde dag dat vader Vaars werd gearresteerd, wist zijn vriend Willem Brasser – ook hij een oud-Spanjestrijder – nog net op tijd aan arrestatie te ontkomen. Op de fiets vluchtte hij naar het huis van Frans – en daar is hij de rest van de oorlog gebleven. Jacoba van Vuuren – Frans’ echtgenote – had opgemerkt dat hij maar het beste bij hen kon onderduiken want “hier is de man al opgepakt, dus wordt er verder niet gezocht”.  

In ’48  - als Brasser zijn nationaliteit heeft teruggekregen – trouwen ze.  Frans jr:

Hij is een goeie vader voor me geweest, een goeie man ook voor mijn moeder. Eigenlijk ben ik het kind van twee Spanjestrijders.

*Zijn naam komt voor op de website http://www.pietdouwma.nl/ over medische experimenten