Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Anton van den Goorbergh was een van de weinige Spanjestrijders die niet hoefde te vrezen voor verlies van nationaliteit: die was hij al in 1923 kwijtgeraakt door toe te treden tot het Franse vreemdelingenlegioen. Bij zijn naturalisatie in 1962 staat in de Memorie van Toelichting:

“In 1928 keerde hij naar ons land terug. Gedurende de jaren 36/37 nam hij aan regeringszijde deel aan de Spaanse burgeroorlog. Hoewel op verzoekers gedrag tijdens de oorlogsjaren wel enige aanmerkingen zijn te maken, behoeft zulks naar het oordeel van de ondergetekende diens naturalisatie thans niet meer in de weg te staan. Adressant geniet een uitkering ingevolge de Algemene Ouderdomswet.”

In 1930 is Van de Goorbergh getrouwd met Margaretha van Maasdam, na een eerder huwelijk. Bij zijn vertrek naar Spanje – in juli 1937, wat later dus dan in de Memorie staat- waren er al drie kinderen uit een eerder huwelijk van Margaretha. Het tamelijk omvangrijke dossier van Van de Goorbergh op het Nationaal Archief bevat een hele serie met potlood geschreven smeekbriefjes waarin ‘juffrouw’ van Maasdam (toen nog de gebruikelijke omschrijving voor een arbeidersvrouw, ook al was ze getrouwd) opheldering vraagt over de verblijfplaats van haar echtgenoot. In Breda doet het gerucht de ronde – schrijft ze – dat haar man gewond is geraakt en misschien wel is overleden. Ze zit met drie kinderen, ze heeft geen steun en weet zich geen raad.

Van de Goorbergh weet in mei 1938 samen met Herman Teeuwen te ontsnappen uit een strafkamp van de Internationale Brigaden – beiden zijn er vermoedelijk terecht gekomen op verdenking van desertie. Van de Goorbergh zou eerder gewond zijn geraakt en geweigerd hebben opnieuw naar het front te vertrekken.  De verklaringen die Van de Goorbergh aflegt bij de Nederlandse consulaten van achtereenvolgens Bordeaux en Parijs zijn nogal tegenstrijdig. In Bordeaux doet hij het voorkomen dat hij eigenlijk nooit in Spanje is geweest, dat hij er al vandoor is gegaan voor ze de Frans-Spaanse grens overstaken:

In Parijs had ik van mijn kameraden al gehoord dat van de beloften die mij in Amsterdam waren gedaan, als zouden mijn vrouw en kinderen van de Internationale Roode Hulp een wekelijksche onderstand van Hfl. 7, - genieten en ik zelf in Spanje nog genoeg verdienen om nog, na aftrek van mijn behoeften, geld naar huis te kunnen sturen, niets waar was. Integendeel, naar wat men zeide, zou ik in Spanje aangekomen als soldaat naar het front worden gezonden. Dit was natuurlijk geheel in strijd met mijn bedoelingen en ik besloot daarom met mijn landgenoot Herman Teeuwen. Toen wij gedurende de nacht van het kleine plaatsje ten o. Van Perpignan waar wij de nacht hadden doorgebracht  na eerst weer een eindweegs per autobus te hebben afgelegd, te voet naar Portbou marcheerden om van de colonne achter te blijven, hetgeen gelukte. ’s Morgens werd ik door de gendarmerie gearresteerd, daar ik geen papieren had. Voor dit feit werd ik door de Justitie veroordeeld tot 12 dagen gevangenisstraf.

In Parijs herroept hij zijn verhaal, hij is wel degelijk in Spanje geweest maar hij blijft er bij dat het niet vrijwillig was, hij doet er zelfs een schepje boven op: hij is pas onder doodsbedreiging soldaat geworden. Op 24 augustus 1937 is hij bij de slag rond Brunete door een dum-dum kogel getroffen onder zijn linkerarm. Daarna is hij in verschillende ziekenhuizen geweest waar hij ook in de keuken heeft gewerkt. Toen hij opdracht kreeg opnieuw naar het front te vertrekken, is hij voor de eerste keer gevlucht, in Barcelona gearresteerd en in een kamp gevangen gezet. Daarna volgden nog verschillende vluchtpogingen.

De consul: Hoewel deze lieden (..) op mij een onbetrouwbaren indruk maakten (..) heb ik mij toch veroorloofd hen te repatrieeren, aangezien het volgens mij, niet geheel is uitgesloten, dat zij inderdaad niet geweten hebben in Spanje te moeten vechten en te Albacete daartoe zijn gedwongen. Zij dienden dus, volgens mijn bescheiden meening, te profiteeren van ‘the benefit of the doubt’, te meer daar v.d. Goorbergh gehuwd is en drie kinderen heeft, terwijl Teeuwen minderjarig is ( de ouders van Teeuwen verzochten destijds reeds de opsporing van hun zoon Herman), hoewel ik moet toegeven, dat het zeer wel mogelijk is dat zij destijds naar Spanje zijn gegaan uit politieke overtuiging, ten einde al daar dienst te nemen in het Spaansch-Republikeinsche leger.

In de archieven uit de jaren ’50 van de Nederlandse inlichtingendiensten ligt een mapje met krantenknipsels, zonder vermelding van datum – er staat ook niet bij om welke krant het gaat. Daar komt zijn naam terug in een artikel dat lijkt geschreven vlak nadat van de Goorbergh in Nederland was teruggekeerd. Hij maakt melding van zijn verwonding en van zijn verontwaardiging over het feit dat zijn vrouw en kinderen van de Internationale Rode Hulp geen enkele steun hebben gekregen. Het artikel besluit dan ook: “Hij verklaart dan ook thans van zijn communistische sympathieën in elk opzicht genezen te zijn.”

In de BVD persoonsdossiers die eind 2022 werden vrijgegeven staat vermeld dat van de Goorbergh in de Tweede Wereldoorlog als vrijwilliger in Frankrijk en Duitsland had gewerkt en dat hij lid was geworden van de NSB “ terzake waarvan hij van begin december 1944 tot  8 janauri 1946 was gedetineerd”. In 1951 is hij lid van de Rooms-Katholieke Bouwvakarbeidersbond, in 1958 wordt zijn verzoek om naturalisatie afgewezen en in een rapport van 1961 krijgt hij de BVD classificatie " uiterst links" - een op zijn zachtst gezegd nogal tegenstrijdige hoeveelheid informatie.