Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Geboren in 1917 in een klein dorp nabij Goes, verhuist Kees al in 1921 als lid van een gezin van tien naar Goes, twee jaar later naar Geldermalsen, waar hij naar de lagere school gaat, en in 1927 naar Amsterdam. Hij is dan tien jaar en volgt er de laatste twee jaren van de lagere school. Breed zullen de Harthoorns het niet gehad hebben met vader Martinus die lang werkeloos thuis zat vanwege zijn tbc. In 1937 sterft deze al op 48-jarige leeftijd. Moeder Catharina van de Plasse was huisvrouw.

Zijn jongste broer Paul verhaalt in Genealogie van de Geslachten Harthoorn vrij uitgebreid over het leven van Kees. Daaraan ontlenen we het volgende. Kees zou weinig moeite hebben gehad met leren, getuige zijn vervolgschool, de mulo (ongeveer de huidige havo). Toch had hij het na twee jaar bekeken en zocht een baantje. De auteur wijdt dit aan het klassenverschil: de mulo was vooral een school voor de kinderen van de iets hoger geschoolde arbeiders en kantoorbedienden. Kees zou zich er niet thuis hebben gevoeld. Hij werd loopjongen en iets later fietsjongen (bezorger) voor een apotheek. Dat heeft hij vier jaar gedaan.

Kees was steeds een groot lezer geweest en zodoende en door gesprekken met bekenden werd zijn interesse in de politiek gewekt en met name in revolutionaire politieke ideeën. Al vrij jong werd hij, in 1934, kort na het Werkelozenoproer, lid van de Communistische Jeugdbond en kwam daar al vlug in het afdelingsbestuur. Een tijdje later werd hij lid van de CPN en zelfs medewerker op het partijbureau. Omdat meevechten tegen Franco ‘beloond’ werd met ontneming van het Nederlanderschap vertrok Kees onder een schuilnaam naar Spanje. Hij noemde zich Kees Post. Tot zover het relaas van Paul Harthoorn.

Op 18 oktober 1937 zou Kees zich aangesloten hebben bij de Spaanse strijd. Wanneer precies en hoe hij in Spanje terechtkwam, is onbekend. Een lijst van 22 oktober 1937 vermeldt zijn naam als een van de velen die als “legale vrijwilliger” via Espolla aangekomen zijn en een dag later “doorgestuurd” naar Albacete. Volgens ene Gustav, die d.d. 10 april 1940 een lijst in het Duits typte met korte karakteristieken van oud-Spanjestrijders, verrichtte Kees nooit frontdienst. Hij was een betrouwbare antifascist, die ook actief aan het politieke werk meedeed. Hij kreeg een korte militaire scholing in het opleidingsbataljon en werkte daarna in de postcensuur van de Nederlandse interbrigadisten. Maar hij deed meer. Althans, we vinden ook nog een uitgebreid verslag van zijn hand over de luchtstrijd boven Barcelona, gepubliceerd in Het Volksdagblad van 28 oktober 1938. Hierin toont Harthoorn zich een goede, rustige waarnemer, die levendig de invloed van de luchtbombardementen op het leven in Barcelona beschrijft. Zijn geloof in de goede zaak blijkt daar ongeschokt.

Terug in Nederland ging hij voor het Volksdagblad werken. Twee dagen voor de Duitse inval trouwde hij met Marietje IJzerman (1918-1944). Zoals veel Spanje-strijders (en ondanks zijn schuilnaam) was Kees ook zijn paspoort kwijtgeraakt, bij terugkomst uit Spanje. Volgens zijn neef zou dat de reden geweest kunnen zijn dat zijn echtgenote die joods was haar zekere bescherming als echtgenote van een echte “ariër” kwijtraakte en in Auschwitz omkwam.

Op 25 juni 1941 al werd hij als actief communist en voormalig interbrigadist door de Duitsers opgepakt en opgesloten in kamp Schoorl en, via enkele andere kampen, tenslotte naar Neuengamme getransporteerd. Siep Adema bewaarde goede herinneringen aan hem. Ook had hij hier contact met Louis de Visser, de voormalige partijvoorzitter en oud-Tweede-Kamerlid van de CPN. Kees behoorde waarschijnlijk helaas tot de ongelukkigen die, op transport gesteld uit Neuengamme in verband met de naderende bevrijders, aan boord van een drietal Duitse schepen, w.o. de Cap Arcona, door de Britten naar de bodem van de Oostzee werden gebombardeerd.

Het jonge stel liet geen kinderen achter.