Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Als getrouwd man en vader van drie kinderen was Hein van Arkens een atypische Spanjestrijder, en ook in Spanje volgde hij een andere weg dan de meeste Nederlandse vrijwilligers. Over zijn motief om deel te nemen aan de strijd is niets bekend, maar hoogstwaarschijnlijk was hij al in de jaren ’30 aangesloten bij de CPN. Reislustig was hij ook: van 1930 tot 1932 woonde hij met zijn gezin in New York.
Van Arkens vertrok relatief laat en arriveerde op 22 januari via Massanet, waarna hij werd geplaatst als gewoon soldaat bij de artillerie van de 45ste Divisie. Dit was een reservedivisie onder commando van het Spaanse Republikeinse leger, samengesteld uit de restanten van verschillende eenheden van de Interbrigades en bedoeld om waar nodig bij te springen. In januari 1938 zaten er 45 Duitsers, 43 Tsjechen, 47 Italianen en enkele tientallen andere nationaliteiten in de Divisie, waaronder tien Hollanders. Vijf van hen stonden te boek als voormalige deserteurs die hun straf hadden uitgezeten. Zo niet Hein van Arkens. Hij had in Nederland zijn dienstplicht vervuld als gewoon dienstplichtige bij Schoolbatterij Zware Houwitsers, maar raakte in Spanje geen wapen aan. Hij werd ingedeeld bij de Medische Dienst. Zelf leed hij aan een nierziekte, waardoor hij maar liefst vier maanden van zijn toch al korte verblijf in Spanje in het ziekenhuis moest doorbrengen. De 45ste divisie vocht onder meer bij Extremadura, aan het Aragon front en rond de Ebro, en leed op alle fronten zware verliezen.

Eind 1938 was Van Arkens, beroofd van zijn Nederlanderschap, terug in Nederland. Hij woonde in de Amsterdamse Pijp en gaf als beroep ‘scheepsschilder’ op. Over zijn acitiviteiten in de Tweede Wereldoorlog is niets bekend maar vast staat dat hij in kamp Amersfoort en vervolgens in kamp Vught gevangen heeft gezeten.

Op 22 augustus 1945 duikt zijn naam op in De Waarheid. Er is een Vereniging van Oud-Spanjestrijders opgericht, meldt de krant, met als secretaris H. R. van Arkens.
Deze vereniging, die niet veel later ‘Vrij Spanje’ zal heten en waarbij zo’n honderd oud-Spanjestrijders aangesloten zijn, is aanvankelijk een groot succes. Een evenement van mega-proporties is de betoging in de Markthallen op 5 januari 1946, waarbij (volgens de organisatoren) 20.000 mensen meedoen. Ze worden toegesproken door Jan Romein in een zaal die versierd is met de vlaggen van de geallieerden. De Amsterdamse harmonie Forzando speelt het Spaanse Republikeinse volkslied en het Wilhelmus. Ook de Britse interbrigadist Sam Wild voert het woord.

Naast betogingen houdt Vrij Spanje conferenties, zamelt geld in voor hulpacties en helpt met raad en daad in Nederland verzeild geraakte Spaanse kameraden. In 1946 zijn er door het hele land afdelingen opgericht, tot Brunssum aan toe. In het Comité van Aanbeveling zitten opiniemakers uit verschillende kringen, zoals jonkheer Van der Goes van Naters, dominee Buskes en H.M. van Randwijk. Maar de werkende staf van het Comité bestaat uit louter communisten die hardnekkig doen alsof ze elkaar niet kennen en geen communisten zijn. Na verloop van tijd, met het voortschrijden van de Koude Oorlog, begint dit op te vallen. De term ‘mantelorganisatie’ doet opgeld, het sociaaldemocratische smaldeel trekt zich terug en begin 1949 is de vereniging de facto ter ziele. Van Arkens is dan overigens geen secretaris meer, want niet alleen onder leden, ook onder het bestuur is het verloop altijd groot geweest.

Over de verdere levensloop van Hein van Arkens is niets gevonden.