Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Gerrit Antonius Bakker werd geboren op 27 november 1912 in Amsterdam. Hij was zoon van de Amsterdamse smid Hendrik Bakker (geb. ca. 1884) en diens vrouw Trijntje Oostindië uit Edam (geb. ca 1888). Gerrit had in ieder geval nog een oudere broer, die in 1903 was geboren.

Gerrit Bakker, die in het archief van de Internationale Brigades ook voorkomt onder de namen Gerbert Bakker (juiste geboortedatum) en Anton Backer (juiste adres), woonde met zijn ouders op de Neuweg 120 in Hilversum voordat hij naar Spanje vertrok. In mei 1931 is hij geschikt verklaard voor militaire dienst en zijn dienstplicht ging in op 21 maart 1932. Hij was gasfitter van beroep en trouwde op 10 september 1936 met Sophia Frederica van IJken uit Eemnes. Waarschijnlijk is hij niet lang na zijn huwelijk naar Spanje vertrokken. Op welke wijze hij erheen gegaan is, is onduidelijk. Op een gegeven moment is hij in Marseille terechtgekomen en daar zou hij zijn geronseld ‘voor werk in Spanje’ door opvarenden van het stoomschip ‘Dobese’.

Dat werk bleek dus dienst te zijn bij de Internationale Brigades. Naar eigen zeggen was Gerrit Bakker tewerkgesteld als chauffeur op een ambulance in Albacete. Over wat hem verder is overkomen in Spanje is weinig bekend. Uit een proces-verbaal op 23 november 1937 opgemaakt door de politie te Amsterdam blijkt dat Bakker zich bediend heeft van een toen algemeen bekende methode. Spijtoptanten konden een vrijgeleide naar Nederland krijgen door een oproep voor dienst in Nederland te tonen. Gerrit zou in bezit geweest zijn van een oude oproepkaart voor herhalingsoefeningen in eigen land met de datum 10 september 1936. Die had hij door ‘een Amerikaansche Hollander’ (wellicht Bart van der Schelling, voor zover bekend de enige Nederlander met een Amerikaanse achtergrond) laten veranderen in 17 mei 1937. Op vertoon van het vervalste document kreeg hij permissie om naar huis te gaan.

Gerrit wordt inderdaad gerepatrieerd (als adres gaf hij op Boekstraat 93 in Hilversum, een onbekende straatnaam). Hij kreeg net als alle andere destijds gerepatrieerden 150 pesetas mee naar huis, zo blijkt uit een vertreklijst die in Albacete is opgesteld. Maar hij kreeg nog meer mee.

Het proces-verbaal vervolgt:

,,Voor zijn vertrek uit Albacete werden hem door een Nederlander, genaamd Winter, die zeide afkomstig te zijn uit de stad Groningen en die te Albacete een leidende positie had, met klachten en dergelijke moest men zich tot hem wenden, eenige brieven ter hand gesteld. Die brieven dienden voor Bakker om op diverse plaatsen reisbiljetten te bekomen, voor zijn reis naar Nederland. Eén der brieven moest hij evenwel bij zijn terugkeer in Nederland bezorgen bij een zekere Postma (Jan Postma, lid van het partijbestuur CPN en secretaris van Nederlandse Rode Hulp) in de Plantage Middenlaan te Amsterdam. Winter had hem gezegd, dat aldaar de Centrale was voor het uitzenden van menschen en materialen naar Spanje.”

Bakker zou met twee Belgen en een Fransman over land naar Frankrijk zijn getrokken. In het grensplaatsje Port Bou mochten zijn reisgenoten doorgaan naar Spanje, maar moest Gerrit een dag wachten. Toen had hij zich gerealiseerd dat de valse datum op zijn oproep voor militaire dienst op Pinksteren viel en uit angst ontdekt te worden had hij de benen genomen. In Parijs had hij zich tot de Internationale Rode Hulp op de Place du Combat gewend, waar een van zijn reisbrieven goed bleek voor een treinkaartje naar Hilversum.

  ,,Den brief, die Bakker in opdracht van Winter, moest ter hand stellen aan Postma, voornoemd, bestond uit een blanco vel papier zonder enveloppe. Bakker bezorgde dien brief niet en met behulp van een kennis maakte hij dien brief warm, waardoor het schrift naar voren kwam. Er stond in dien brief, die aan de politie, alhier, werd afgestaan, het volgende vermeld:  ‘Kameraad Arie (bedoeld wordt Arie Jansma, alias Zomer, eveneens politiek commissaris CPN) , Ik geloof deze jongen n.l. Bakker is nogal betrouwbaar. tenminste als hij weer terug gaat. Geef hem dan opdrachten mee als het noodig is. Je weet de Bruin [Gerard du Bruin, zie aldaar]  is ook nog steeds hier, hij gaat kapot. Kun je hem niet terug roepen? Snel. Geef hem eens bericht mee welke lichtingen dit jaar moeten opkomen? Er zijn veel die zich daarop willen beroepen. Geef alle nieuws mee wat je weet. Tot ziens, B.W.”

Bakker vertelde de politie dat hij Winter had moeten beloven dat hij weer naar Spanje zou terugkeren. Dat had alles te maken met wat er in de brief stond die bij Postma moest worden afgeleverd. Gerrit heeft zich echter niet aan zijn belofte gehouden.

In Militieregisters.nl wordt Bakkers oproep voor herhaling niet vermeld. Hij is op een gegeven moment wel weer in Nederlandse krijgsdienst gegaan, want genoteerd is dat Gerrit op 17 januari 1938 werd ontslagen uit militaire dienst, krachtens art. 46 1e lid C der Dipl. wet.

Het huwelijk met Sophia was geen lang leven beschoren. Het liep eind 1939 uit op een echtscheiding (Amsterdam, 28-08-1913/31-10-1939).

Gerrit Antonius Bakker overleed in Weimar op 26 maart 1944. Hij werd 32 jaar. De oorzaak van zijn vroege overlijden is niet bekend. Zijn naam komt niet voor in het Register van Oorlogsslachtoffers.