Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Willem Breed was de jongste in een gezin van zeven kinderen, zijn vader overlijdt als hij een jaar oud is. Voor zover bekend hertrouwt zijn moeder niet; alles lijkt er op te wijzen dat het gezin grote armoede heeft gekend. Breed heeft een verminkte hand, maar het is niet duidelijk of hij die al had voor hij naar Spanje vertrok of dat hij die daar heeft opgelopen. Als hij in mei 1937 besluit naar Spanje te gaan, is hij getrouwd en heeft vijf jonge kinderen. De gegevens over zijn reis en verblijf in Spanje zijn alle ontleend aan politieverhoren en documentatie van de consulaten in Valencia en Barcelona, van Breed zelf hebben we geen letter gevonden.

Over de reis naar Spanje bestaat een tamelijk uitvoerig verslag van Jan Caspers die op 20 mei 1937 in Parijs arriveert waar hij Willem Breed ontmoet. Samen worden ze ondergebracht in een hotelletje en wachten daar op de komst van een Duitser - Hans genaamd -  van wie ze geld voor een treinkaartje naar Nimes krijgen en een bon om in een restaurant te eten. Dezelfde Hans wordt genoemd in verschillende verslagen van Spanjestrijders; in een van die verslagen gaat Hans er prat op dat hij via Nederland vele duizenden Duitsers naar Spanje heeft gesmokkeld. Caspers vertelt dat hij met oa Breed naar Nimes vertrekt, de groep is inmiddels een man of dertig sterk, waaronder 7 Nederlanders. Van Nimes uit worden ze "met een zeer snelle taxi" weggebracht naar boerderijen in de omgeving waar ze een paar dagen blijven en op hooi slapen. Vervolgens komen er enkele grote bussen voorgereden "met plaats voor 27 man", verderop wordt nog eens gestopt om Mexicanen en Canadezen in te laden waarna de reis wordt voortgezet naar hotel Moderne in Beziers. Op 28 mei worden ze "met een luxe auto" naar het plaatsje Cette gebracht - vermoedelijk heeft Caspers het hier over Sete aan de Middellandse Zee, iets ten oosten van Beziers. Ze worden er ondergebracht in wat volgens Caspers het vergaderlokaal van de plaatselijke communisten is: "Wij konden daar net zoveel drinken als we wilden; de Partij betaalde dit". Volgens Caspers krijgen ze daar te horen dat ze naar Albacete in Spanje gaan om militaire training te krijgen. In de woorden van de dienstdoende rechercheur die het verhoor in zijn eigen woorden opschrijft:  "waar wij drie weken zouden worden afgericht als soldaat". Caspers hangt het verhaal op dat hij dat zou hebben geweigerd - dat hij naar Spanje was gekomen om te werken, niet om te vechten. Willem Breed vertrekt wel, meldt hij. Hij ziet hoe de mannen twee voor twee worden opgehaald en dat ze lopend vertrekken. Volgens hem zijn ze die nacht per schip naar Spanje vertrokken.

Op 2 april 1938 wordt Breed - die inmiddels terug is in Haarlem - verhoord door twee rechercheurs van de Haarlemse politie-inlichtingendienst. Breed verklaart:

"In Albacete ontving ik militaire kleding en werd ik in een militaire keuken tewerk gesteld. Ik werd ziek en opgenomen in een hospitaal te Albacete. Toen ik hersteld was, verzocht ik of ik als gewondendrager naar het front van Guadalajara mocht, hetgeen goedgevonden werd. Ik was slechts drie dagen aan het front, en ging toen naar het front Brunette in dezelfde functie. 48 dagen heb ik daar in de voorste linie dienst gedaan en kreeg een schot in mijn bil. Na 10 dagen was ik van deze verwonding genezen en ging terug naar het front Brunette. Enige tijd later ging ik naar Vilante, 40 km gelegen achter het front, werd spoedig gewond en ging naar een hospitaal te Murcia, alwaar ik 5 weken ben verpleegd. Later ging ik naar Albacete en ben toen gevlucht. Op 24 october was ik te Haarlem terug. Ik ging naar Spanje om te werken doch heb er niet gevochten."

Vilante hebben we niet weten te achterhalen - ook voor de dienstdoende rechercheurs zal het niet gemakkelijk zijn geweest te achterhalen waar Breed nu precies wel en niet geweest was en waar hij gewond raakte voor zover hen dat al interesseerde. De slag om Brunete - in de zomer van 1937 - hoort tot de zwaarste in de geschiedenis van de Spaanse Burgeroorlog, ook wel de slag van de dorst genoemd omdat het gebrek aan drinkwater op de gloeiend hete hoogvlakte nijpend was. De verliezen voor de Republiek waren enorm.

De rechercheurs die Breed verhoord hebben voegen er aan toe:

"Volgens onze mening heeft Breed zeker in Spanje gevochten doch wij kunnen zulks niet bewijzen. Hij heeft aan ons niet verklaard dat men hem in Spanje gedwongen heeft om wapens te dragen en dat hij zulks weigerde. Hij is volgens ons idee beslist naar Spanje gegaan om te vechten aan de zijde der wettige regering. J. Vroom, Th. Gerritsen en W. Breed stonden voor hun vertrek als communisten alhier bekend en een communist ging in die dagen met geen ander doel naar Spanje dan om te strijden als soldaat aan de zijde der wettige regeering."

Voor zijn repatriëring is Breed een bedrag van 7 gulden 32 cent verschuldigd. Hij leeft van de steun, 18 gulden en 25 cent per week en laat weten dat hij dit bedrag niet in een keer kan betalen. Zodra hij werk gevonden heeft - belooft hij - zal hij het in termijnen terugbetalen.

Na 1945 werkte Breed als huisschilder op verschillende plekken in Nederland.