Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

De zusjes Elly en Carmen van Eijk, dochters van Spanjestrijder Jan van Eijk en diens Spaanse bruid Encarnacion kenden hem als oom Nap. Ze woonden bij elkaar in de buurt in Amsterdam-Noord en oom Nap kwam regelmatig over de vloer. “We hebben heel lang gedacht dat het een echte oom van ons was” vertelt Elly. “Hij was violist en we zijn wel in de Stadsschouwburg geweest als hij er speelde. Mochten we in de Koninklijke Loge zitten!”.

Ze zijn stomverbaasd als ze horen dat oom Nap bij de Burgerlijke Stand staat ingeschreven als Napoleon van den Brink. Napoleon, niet echt een voor de hand liggende naam voor een Amsterdamse arbeidersjongen. En hij was een volledige broer van Harry Schoen, geen halfbroer, verzekeren ze. Dan zijn er nog twee zusjes van Nap en Harry, die samen een van de beroemdste acrobatenduo’s van Nederland vormden onder de artiesten naam de Osmani’s.

Volgens de gegevens van de Burgerlijke Stand was moeder Hendrika Brosky, geboren in Sint Oedenrode, in 1905 getrouwd met Leonardus van den Brink, beroep en woonplaats bij de geboorteaangifte van zoon Napoleon in 1913 onbekend. In hetzelfde jaar 1913 wordt in België de echtscheiding tussen beide echtelieden uitgesproken. Hendrika hertrouwt drie jaar later, in 1916, met Barend Schoen, diamantslijper. Harry Schoen is ruim een jaar daarvoor geboren en krijgt wel de achternaam Schoen mee, Nap – hoogstwaarschijnlijk van dezelfde vader -  is net te vroeg geboren en houdt de naam van de eerste echtgenoot.

Volgens moeder Hendrika – in een politierapport van januari 1938 dan de weduwe Schoen - is Nap in oktober 1937 zijn jongere broer Harry gevolgd naar Spanje. Moeder Schoen wordt ondervraagd over Harry en of haar bekentenis over Nap geheel spontaan is geweest, is niet duidelijk. Ze overhandigt  de politie brieven van beide zoons en verklaart dat Nap net als Harry een “volbloed communist” is.

Nap’s eerste brief uit Spanje is van 21 oktober 1937 en hij meldt dat de tocht door de Pyreneeën verschrikkelijk is geweest maar “ ik verzeker U dat ik hier zal bewijzen dat ook ik behoor tot de goede zonen van het wereldproletariaat”. In een ps meldt hij nog dat hij Harry heeft gezien en gesproken en dat hij er goed uitzag.

Uit een brief van Nap van den Brink, 8 november 1937:

Beste Kameraden,

Al weer ben ik gedwongen jullie het een en ander te schrijven. Vandaag zijn n.l. twee van mijn oude kameraden, die jullie ook wel zult kennen, Geert de Vries en Piet Kahassar*, vertrokken naar het front met nog honderden andere kameraden . Een overweldigende indruk, de aandoening knijpt je keel toe, als je al deze helden onder het zingen van de Internationale zag wegrijden. En onze Hollandse makkers waren zeker niet de zwaksten, vooral Geert en Piet begrijpen de ernst van de zaak en zijn bereid. Je drukt elkaar de hand en weet niet wat je zeggen wil maar als ze ingestapt zijn en de auto rijdt weg klinkt het uit onze monden, nee, dan stoten wij de woorden uit, Geert, Piet en al die honderden onbekenden; Passeremos, de fascisten komen er niet door. Kameraden, moge ik als mijn tijd er is dezelfde proletarische kracht bezitten (…) Een krachtig salud voor deze antifascisten, deze vrijwilligers ter verdediging van de werelddemocratie, een salud voor onze socialistische en communistische helden.

Hij roept de kameraden op ook de strijd in Holland niet te vergeten: Ook Mussert, als agent van Hitler en Franco, is weldra door eensgezinde macht van het proletariaat verloren. Geeft Mussert de klap, niet dralen, doe het nu!

Op de achterkant van de brief is er een bericht voor moeder en zusjes, Nap is hoogst gelukkig dat hij bij de brigade van Harry is ingedeeld  en: Ik wilde dat alle antifascistische moeders een standpunt innamen als jij, welk een kracht meer zou er dan van onze kameraden hier uitgaan.

Of Harry en Nap aan de verschillende fronten bij elkaar zijn gebleven is niet duidelijk. Beiden zijn niet met het grote transport van december 1938 maar met een kleiner transport van januari 1939 teruggekomen. In het verhoor dat hem in maart 1939 wordt afgenomen door de Amsterdamse politie verklaart Nap dat hij Barcelona op 17 janauri 1939 heeft verlaten "met den grooten terugtocht van het regeeringsleeger in de richting van Frankrijk. Na zeer veel moeite en ontberingen kwam ik op 6 februari 1939 in Frankrijk aan. "

Hij wordt er opgesloten in het kamp in Argelés waar hij met hulp van de Nederlandse consul in Perpignan weer uitkomt. Het is niet duidelijk waarom Nap zich niet bevond onder de grote groep Nederlandse vrijwilligers die met hulp van consul Schlosser op 4 en 5 december '38 de terugreis naar Nederland per trein maakten.

Beide broers krijgen in 1947 het Nederlanderschap terug.

*Met Piet Kahassar wordt waarschijnlijk bedoeld Piet Cahuzak

Geert de Vries is het pseudoniem dat Geert van der Ploeg gebruikt voor zijn publicaties.