Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Joop Brugman groeide op in een groot gezin in de Amsterdamse Kinkerbuurt en Stadionbuurt. Hij volgde de driejarige MULO en ging op kantoor werken. Later gaf hij als beroep op ‘zelfstandig fotograaf bij de Holland Amerika Lijn’. Net als veel Amsterdamse dienstplichtigen bracht hij zijn diensttijd door in het 7de Regiment Infanterie (1937). De rest van zijn leven is niet al te best gedocumenteerd. 

In april 1938 dook hij op in Spanje en werd hij als sergeant opgenomen in het Hans Beimlerbataljon van de 11de Brigade. Niet bekend is waarom hij naar Spanje ging en wat zijn achtergrond was. Kominternfunctionaris Gustav Szinda beschrijft hem als een goede, eerlijke en betrouwbare soldaat, politiek ongeorganiseerd en met weinig tot geen belangstelling voor politiek. Na een schotwond, opgelopen tijdens de gevechten aan de Ebro, belandde ‘Juan Brujman’ in het Militair Hospitaal in Vich, Catalonië. Na terugkeer in Nederland werd zijn paspoort afgenomen, zoals meestal bij Spanjestrijders. In Spanje had Brugman kennisgemaakt met Evelyn Kate Mort, die op het bureau van de Internationale Brigades werkte. Over Evelyn Mort is niet veel meer te vinden dan dat ze in 1913 geboren werd in Abergwynfi, Wales, en actief was voor de Britse Communistische Partij. Joop en Evelyn (Eva) trouwden en Joop bracht de Tweede Wereldoorlog vermoedelijk in het Verenigd Koninkrijk door. Dat werd ook de uitvalsbasis voor zijn werk. 

Want vreemd genoeg trad Brugman, die dus statenloos was, in 1939 in dienst van de Nederlandse Marine. Misschien had Defensie ook toen haar zaakjes niet altijd op orde. Kanonnier Brugman zou, gebruikmakend van een Nederlands marineschip als gratis transportmiddel,  als verbindingsman hebben gefungeerd tussen Britse en Amerikaanse communisten. Dat schreef althans het Bureau Nationale Veiligheid aan de Amsterdamse hoofdcommissaris van politie, toen er in september 1946 in verband met een aanvraag tot naturalisatie onderzoek gedaan werd. Blijkbaar was het politiek onbeschreven blad Jo Brugman onder invloed van zijn vrouw en/of van de oorlogsomstandigheden geradicaliseerd. Het was het Londense Ministerie van Buitenlandse Zaken al in maart 1945 opgevallen dat Brugman ‘pamfletten verspreidde onder de zeelieden’. Hoogstwaarschijnlijk had Brugman zich toen al als lid van de CPN in Bevrijd Gebied aangemeld, en kwamen die pamfletten daar vandaan.

In 1948 scheidde Joop van Kate Mort. Hierna – de bronnen zijn het niet eens over het jaartal -  emigreerde Brugman naar Oost-Duitsland. We kunnen alleen maar speculeren over het waarom van deze stap, waarbij het natuurlijk erg verleidelijk is om aan de roep van verre inlichtingendiensten en dergelijke te denken. Joop hertrouwde met een Duitse vrouw, Dorothea. Hij zou tot 1962 voor de Stasi hebben gewerkt.

In de jaren tachtig woonden Joop en zijn vrouw, Joop al zwaar ziek, in Dresden aan de Comeniusstrasse, waar een plaatje van een Amsterdamse gracht aan de muur het sobere DDR-interieur opvrolijkte. Een landgenoot bezocht hen daar regelmatig. Joop vertelde dan nooit over zijn verleden, laat staan over wat hij in de afgelopen veertig jaar in Duitsland had gedaan. Onderwerp van gesprek was meestal de DDR, waarover hij zich altijd zeer tevreden toonde. Die liefde was wederzijds: bij zijn uitvaart in 1987 lagen diverse onderscheidingen op de kist van Joop Brugman.