Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

“Is. van Crefeld, een intellectueel, een bankbeambte, een kenner van talen, een man met een zacht gemoed, een pacifist. Veertig jaar oud: ‘Die is eigenlijk helemaal geen soldaat’, denkt Piet. Want Is. van Crefeld is ongelooflijk onhandig. De man met de twee linkerhanden. Maar hij is er bij en hij maakt zich verdienstelijk.”

Zo beschrijft Vanter, pseudoniem van Gerard van het Reve sr, Ies van Creveld in de brochure Nederlanders onder commando van Hollander Piet die in 1939 in Amsterdam verscheen bij uitgeverij Pegasus. Van het Reve was in 1938 in Spanje geweest en in zijn propagandistische brochure beschrijft hij de belevenissen van een groepje Nederlanders onder commando van Piet Laros, ‘Hollander Piet’. Niet iedereen zal even gelukkig geweest zijn met het feit dat van het Reve vaak naam en toenaam noemde: als je als Spanjestrijder er al in geslaagd was ongecontroleerd terug te komen naar Nederland en zo niet je Nederlandse nationaliteit te verliezen, dan kon je er zeker van zijn dat de Centrale Inlichtingendienst de schrijfsels van Vanter bijhield en je er alsnog bij was. Ies van Creveld wordt door van het Reve een beetje als een sulletje neergezet en misschien was dat toch een stiekeme verwijzing naar zijn homoseksualiteit die verder uiteraard niet ter sprake kwam.

Van Creveld kwam uit een groot joods gezin: vijftien kinderen, Ies was de jongste zoon. Zijn neef Salomon Frenk (zoon van zijn zus Sophia) schreef in 1980 over hem:

“Hij was mijn lievelings oom. Ik herinner me dat hij  dikwijls met mij ging zwemmen, in het overdekte zwembad in de Tuinderstraat. Ook ging hij veel met me naar de diergaarde, want ik had grote interesse in natuurlijke historie. (…) Oom Ies was een fijngevoelig en kunstzinnig mens met een bijzonder goede smaak. Hij adviseerde behalve de familie vele anderen.”

De adviezen betroffen de aankoop van kunstvoorwerpen want van Creveld  was kunstverzamelaar en later ook kunsthandelaar.

“Oom Ies heeft ook mijn smaak helpen vormen. Hij nam me dikwijls mee naar tentoonstellingen, o.a. in de Galerie van Hasselt op de Schiedamse Singel (...) Toen ik een jaar of veertien was (…) was er bij van Hasselt een tentoonstelling van schilderijen van Chagall. Ik wilde graag dat mijn vader dat, intussen wereldbekende, schilderij zou kopen van de Rabbijn met Talith en Thora, doch mijn moeder wilde niet want dat was ‘te joods’. Het schilderij had destijds een waarde van zo’n 300/400 gulden. (…) Oom Ies woonde op de Leuvehaven 107, 2-hoog, en vanuit zijn kamer had men het uitzicht op de Wijnhaven, zoals van Roode het op een grote steen tekende. Tussen de middag ging ik meestal lunchen op de bovenste verdieping van het Gerzon-gebouw en en passant ging ik dan kijken hoe het werk vorderde. Op 9 mei 1940 bracht oom Ies mij de ingelijste litho (..) Op 10 mei begon de oorlog (…) Op 14 mei werd het centrum van Rotterdam plat gebombardeerd. De Leuvehaven en omstreken in puin. De steen dus weg en de overige oplage ook.”

Ies van Creveld is dan nog maar net anderhalf jaar terug uit Spanje, waarschijnlijk is hij teruggekomen met het grote transport dat op 5 december 1938 in Roosendaal aankomt. Hij was in juni 1937 vertrokken, werkte aanvankelijk als administrateur in het Hollands Hospitaal in Villanueva de la Jara en raakt gewond in de strijd aan de Ebro, voorjaar-zomer 1938. Zijn neef:

“Oom Ies was politiek zeer links georiënteerd en tijdens de Spaanse Burgeroorlog meldde hij zich als vrijwilliger om tegen de dictatuur te vechten.”

Van Creveld slaagt er in om tot 1944 uit handen van de nazi’s te blijven. Hij is ondergedoken maar wordt verraden. Via Westerbork komt hij in Bergen Belsen terecht. Uit de trein weet hij nog een briefje te gooien, gericht aan zijn vriend Theo Scholten.

“Morgenochtend zal ik naar Zelle (dat is een plaatsje bij Hannover) vertrekken. Er gaat zoveel in mij om dat ik geen behoorlijke brief kan schrijven. Ik ben altijd vol hoop geweest je nog een keer te zien maar nu wordt mijn hoop wel heel gering.”

Op 11 juli 1945 publiceert De Waarheid een In Memoriam.

“Van Creveld, die aanvankelijk alleen kunstverzamelaar was, is naderhand te Rotterdam kunsthandelaar geworden en in zijn kleine tentoonstellingsruimte ‘De Schakel’ aan de Delftsche Vaart, heeft hij vooral de jonge kunstenaars de gelegenheid gegeven, hun vaak door publiek en critiek niet begrepen werk, tentoon te sellen. Hij was een man van uitgelezen smaak en breede schilderkunstige belangstelling, die zijn oordeel met intelleigentie wist te motiveeren. De liefde voor het kunstwerk en de wensch een talent te steunen, gingen hem vaak boven de commercieel zyde van de zaak. Zo heeft hij voor het werk van Chabot op de bres gestaan toen nog weinigen dit begrepen en ook voor dat van Tinus van Doorn, dat thans in Boymans wordt geeerd, is hij een warm pleitbezorger geweest. In 1937 trok hij de consequentie uit zijn politieke overtuiging en hij ging vrijwillig naar Spanje. Hij werd tot twee keer toe gewond, hij was er administrateur van een groot hospitaal en vaak daarna kon men medestrijders nooit anders dan met de grootste waardering over hem hooren spreken. Van Creveld was een jood, het is hem langen tijd gelukt uit handen van de Duitschers te blijven, tenslotte is hij gegrepen en weggevoerd. In de Rotterdamse schilderswereld laat hij een leegte achter.” 

Op de website joodserfgoedrotterdam is een uitgebreidere biografie te vinden: https://www.joodserfgoedrotterdam.nl/isaac-van-creveld/