Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Willem van Dijk was afkomstig uit wat we tegenwoordig een disfunctioneel gezin zouden noemen. Tot zijn tiende jaar woonde hij in de Amsterdamse Kinkerbuurt, daarna op een hoek van het Oudekerksplein op twee hoog achter.
Hij had drie oudere broers en een oudere zuster. Toen hij één jaar oud was werd zijn oudste broer, toen acht jaar, bij opa en oma ondergebracht. Na hem werden later nog twee - jonggestorven - broertjes geboren. In 1918 had zijn vader het gezin verlaten woonde daarna een jaar in de “Toevlucht voor Behoeftigen” aan de Passeerdersgracht en stierf in 1919 in het Binnengasthuis. Kort na vertrek van hun vader werd een vier jaar oudere broer op zijn zestiende opgenomen in het observatiehuis voor moeilijk opvoedbare jongens in de Vosmaerstraat en kwam daarna terecht in het Rijksopvoedingsgesticht in Alkmaar. Ook Willem groeide toen blijkbaar op “voor galg en rad” zoals men dat toen heette, want ook hij kwam - op zijn zeventiende  - terecht in bovengenoemd observatiehuis en werd een paar maanden later overgebracht naar het Rijksopvoedingsgesticht in Doetinchem. Later verbleef hij in het - eveneens gesloten - opvoedingsgesticht in Avereest en werd daar te werk gesteld in de landbouw.
In 1926 werd hij als dienstplichtig soldaat ingedeeld bij het 6de  Regiment Veldartillerie. Daarna werd Willem, net als twee van zijn drie oudere broers zeeman op de grote vaart. Hij woonde toen zes jaar bij zijn moeder en daarna een jaar bij zijn zuster en haar man.
Door de algehele malaise in de handelsvaart na de beurskrach van 1929 zal Willem in de crisistijd van de jaren dertig vaak werkeloos zijn geweest. Hij zou alleen in aanmerking komen voor een - minimale – werklozenuitkering als hij weer bij familie zou gaan wonen. Maar vanaf 1934 woonde hij in diverse Amsterdamse pensions. Of hij toen politiek actief was is niet bekend. In de tweede helft van 1936 kwam hij als één van de eerste Nederlandse vrijwilligers aan in Spanje.

Mogelijk is hij in een Spaanse haven gedrost van een zeeschip. Hij monstert aan op de oorlogsvloot van de Spaanse Republiek. Op 31 juli 1937 wordt hij opgenomen in de XIde Internationale Brigade. Hij zal toen waarschijnlijk deel hebben genomen aan het republikeinse offensief om Saragossa te veroveren: de slag bij Belchite. Een paar maanden later: de terugtocht van de XIde Brigade in februari 1938 in de Alfambra-vallei als nasleep van de winterslag bij Teruel. En daarna: de terugtocht van de Internationale Brigades tijdens het Aragon-offensief van Franco in het voorjaar. Vooral de hevige achterhoedegevechten in maart en april 1938 in Aragon doen de Internationale Brigades bijna de das om. De verliezen door doden, gewonden en vermissingen zijn substantieel en ingrijpend. De gevechtsmoraal en de militaire slagkracht van de in Catalonië gehergroepeerde republikeinse troepen is tot op het nulpunt gezakt.
De Internationale Brigades worden na een rustperiode vanaf mei 1938 gereorganiseerd en herbewapend als voorbereiding op het Ebro-offensief in de zomer. Maar Willem van Dijk kan zich - na ruim anderhalf jaar oorlog in Spanje - niet meer herpakken. Hij wordt nog wel voorgedragen om lid te mogen worden van de Spaanse communistische partij.

Vanaf 12 mei verblijft hij samen met 225 andere gewonde interbrigadisten in het hospitaal van S’Agaro, voorheen een luxe vakantieoord aan de Costa Brava. Naast Willem - met een zenuwbeknelling in een onderarm - verblijven daar ook de Nederlanders Frans Zilver, die zijn rechterbeen is verloren en Willem Brasser met een wervelbeschadiging. Wat later wordt vastgesteld bij de “Caracteristicas de los camarades Holandeses :  Van Dyck, Willem  -  inactivo,  demoralisado”.
Willem van Dijk mocht naar huis.

Zijn gemoedstoestand zal er niet beter op zijn geworden bij passeren van de Nederlandse grens eind mei 1938. Willem van Dijk werd meteen overgebracht naar de strafgevangenis van Breda om daar een gevangenisstraf van een half jaar uit te zitten vanwege een oude veroordeling voor diefstal met bedreiging.
Tevens is hij door vreemde krijgsdienst zijn Nederlandse nationaliteit kwijt.
Hierna werd Willem weer zeeman, Eind april 1939 werd hij aangehouden omdat hij niet was opgekomen voor herhalingsoefeningen, maar werd op 20 mei 1939 definitief ontslagen uit het Nederlandse leger vanwege gebreken.
Ook hierna kwam Willem van Dijk weer in aanraking met politie en justitie. In 1942 verbleef hij bijvoorbeeld ruim twee maanden in de Rijkswerkinrichting in Veenhuizen. In 1943 werd hij opgepakt voor inbraak.
Of dit te maken had met verzetsactiviteiten of dat hij hierna actief was in het verzet is niet bekend.

In 1948 verhuisde hij naar Haarlem en trouwde daar in 1950. Hij werkte toen als stoker. In deze tijd werd Willem gescreend door de overheid vanwege zijn aanvraag om zijn Nederlanderschap weer terug te krijgen. Bij het antecedentenonderzoek Spanjestrijders werd geconstateerd dat Willem van Dijk lid was van de CPN en de partijkrant ‘De Waarheid’ las. Ook was hij in 1951 en 1952 aanwezig geweest bij de herdenking van de door de Duitsers vermoorde verzetsstrijder Hannie Schaft in het nabij Haarlem gelegen Bloemendaal. Die herdenking werd in deze periode – het hoogtepunt van de koude oorlog - door de Nederlandse overheid gezien als een gevaarlijke communistische activiteit.
Vanaf 1954 werkte Willem van Dijk weer in Amsterdam, dit keer als havenarbeider. Hij woonde vijf jaar aan het Haarlemmerplein, daarna zes jaar op de Hoogte Kadijk. Na het overlijden van zijn vrouw woonde hij in Amsterdam-Noord.
In 1987 werd Willem van Dijk wegens epilepsie opgenomen in de Alexander van der Leeuwkliniek aan de Overtoom. Hij overleed vier jaar later op 84-jarige leeftijd.