Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

De broers Bernhard en Johan Leusink kwamen uit een gezin met dertien kinderen. Van Johan's jeugd weten we iets door de verklaring die hij in 1943 aflegt, als hij zich in Engeland na lange omzwervingen meldt voor de Irene-Brigade. Op zijn veertiende ging hij werken bij schoenmakersbedrijven, o.a. bij de Bata in Enschede. Eind 1937 was hij een paar weken naar Amsterdam gegaan en heeft hij van daar uit zijn vertrek naar Spanje geregeld. Thuis wisten ze niets van zijn plannen, verklaart hij - en geen woord over zijn oudere broer Bernhard die ook in Spanje was geweest.

Uit de brieven die in 1938 in handen van de Enschedese politie vielen - na een huiszoeking bij Hannes Vinke, de vriend van zijn oudere broer Bennie - spreekt een groot enthousiasme over zijn verblijf in Spanje.

Op 2 februari 1938 schrijft hij vanuit een onbekende plaats:

"Ik zit op het oogenblik in het wachtlokaal van de stadswacht, je weet zeker wel welke stad. We hebben het goed van eten, drinken is ook goed maar je moet er gewoon aan raken, net als de temperatuur, ‘s nachts koud, overdag mooi weer.Hoe is het in Holland, trekt Benni al steun, van de zomer maar weer met ijsco venten, het moet al gek gaan als ik weer in Enschede kom, bevalt mij best hier, wij zijn met 35 Hollanders op een kwartier, Jan L. trof ik in Albacetta, hij komt gauw bij mij in de stad. Wij krijgen ook Spaanse les, het gaat al aardig, ci comprente. De jas doet hier nog goede diensten, als ik op wacht sta. De sigaretten zijn ook best, eenmaal in de tien dagen een doosje franse, maar ik moet voortmaken want wij gaan op wacht , nou doe ze allemaal de groeten in Enschede, wij kunnen nog wel wat gebruiken.Gegroet, Johan Leusink, Rood Frondt."

En een week later richt hij zijn brief aan "Hollandsche Kammeraden":

"Ik ben zo gezond als een vis en hoop eens van jullie hetzelfde te vernemen. Ik zit op het moment in het cultuurhuis met nog zeven Hollanders. Er zijn hier ongeveer zestig Hollanders maar nog geenen uit Enschede, waar blijven ze?We zijn gisteren allemaal geprikt tegen tyfus. Verder valt het hier best mee, eten is goed, drinken is hier ook goed maar niet te veel want dan kom je doodgewoon in de callebas. Zondag hebben we een feest gehad. Was aanwezig een kaptein, dokter, Hollandsche Piet, ook kapt., twee verpleegsters en verder een 80 soldaten, allemaal Hollanders. We hebben twee schapen geslacht, koek en pannekoek gebakken. Het was een schitterende avond. Vrijdag ga ik naar Albacete, kam. Jan Los opzoeken, ligt in hospitaal. Ik ben op het ogenblik bij de scherpschutters. Wij weten altijd precies wat er aan het front te doen is, verliezen wij een stelling dan wordt er niet gezegd we hebben gewonnen. Verder bennen wij zeker van de overwinning, voor ons bestaat geen twijfel maar hoe staat het in Holland er bij? Hoe is het met Bennie, trekt hij al steun, kun je zelf de kost verdienen? Valt niet mee, he. Doe je broers de groeten van me. Doe ze verder allemaal de groeten van een Hollandsch strijder in Spanje, tegen Oorlog en Fascisme.schrijf eens spoedig terug. Rood Front, saluud, Frente Rojo. Johan Leusink ".   

In een interview met dagblad De Waarheid van mei 1980 vertelt Johan - die zich inmiddels Henk is gaan noemen -  dat hij op de gebruikelijke manier naar Spanje was gegaan: met de trein naar Parijs en Perpignan en van daaruit met hulp van Spaanse gidsen lopend de Pyreneeën over. 21 januari 1938 is hij in Albacete waar hij zijn eerste trainingen krijgt. Op 2 april 1938 valt hij in handen van de troepen van Franco. "Ik had geluk dat ik het overleefde. We hebben heel wat neergeschoten Brigade- soldaten langs de kant van de weg zien liggen. Na vermoord te zijn werden hun lichamen door de fascisten met benzine overgoten en in brand gestoken."

Leusink zal vier jaar in verschillende gevangenissen en kampen doorbrengen, uiteindelijk hoort hij bij een groep Nederlandse gevangenen die in juli 1942 worden vrijgelaten. In het artikel in de Waarheid vertelt hij over de omzwervingen die hem uiteindelijk - na een schip onvlucht te zijn waar tyfus heerste - in Canada terecht komt, zich daar aanmeldt voor dienstneming in het Nederlandse leger en de oversteek maakt naar Engeland. Daar wordt hij gehoord door luitenant ter zee Wolters die de screening doet voor de Irene Brigade. Het is een verhoor met licht hilarisch trekken waarin twee mannen tegenover elkaar staan die weinig met elkaar gemeen hebben. Leusink verklaart dat hij er weinig voor voelt dienst te gaan nemen als hij niet eerst zijn Nederlandse nationaliteit terug krijgt:

"Ik wil niet op mijn knietjes terugkomen om door vrijwillige dienstneming mijn nationaliteit terug te krijgen. Ik heb geen fouten begaan en de wet op het Nederlanderschap is geheel verouderd. Wij hadden ons in 1940, direct na de invasie, in het concentratiekamp al vrijwillig opgegeven voor dienstneming in het Nederlands leger. " Op de vraag naar zijn houding t.a.v. het Nederlandse koningshuis komt hij evenmin met een tactisch antwoord:

"Of ons Huis van Oranje terugkomt kan mij niet veel schelen, daar het mij toch geen voordelen brengt."

Conclusie van de man die hem screent:

"Een echte zure ontevreden jongen die veel last zal berokkenen door zijn 'kankeren' en opruien. Hij is anti-Nazi maar gezien van Nederlandsch standpunt politiek niet betrouwbaar."

Ondanks dit oordeel wordt Leusink opgenomen in de Irene-Brigade, hij vecht in Frankrijk, via Zeeland - waar hij naar eigen zeggen in 1944 zijn Nederlandse nationaliteit terug krijgt - rukt hij op naar Den Haag waar hij de bevrijding mee maakt. Hij trouwt daar in 1946 en blijft er wonen. Hij gaat werken in de rubberfabriek van Vredenstein in Loosduinen. Later wordt hij bouwvakker. Leusink overlijdt in Den Haag op 63-jarige leeftijd.