Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

In juni 1944 wordt soldaat Willem Schambach ( de u in zijn naam Schaumbach is in vrijwel alle stukken die over hem bekend zijn verdwenen) in Londen gehoord door de Nederlandse kapitein J. Seelen. Schaumbach wil zijn nationaliteit terug en meent dat hij daar "door 5 jarige dienst in het Nederlandsch leger" ook recht op heeft. De kapitein schrijft over hem:

Schambach werkte als meubelmaker in Den Haag. In 1936 werd hij lid van de Communistische Partij Holland. Op eigen initiatief vertrok hij naar Parijs en had contact met de C.P. Frankrijk. Door deze laatste instantie werd hij naar Spanje gezonden in gezelschap van twee andere nederlanders. In Spanje meldde hij zich bij den plaatselijke secretaris van de C.P. Spanje. Op 22 juli werd hij naar het Centrale Front Madrid gezonden en ingedeeld bij de Infanterie van de Internationale Brigade. Tot october 1937 heeft hij gediend bij de Internationale Brigade. Daarna werd hij door de Spaansche Republikeinse Regeering eervol ontslagen uit de Internationale Brigade tegelijk met alle andere vreemdelingen. Op 5 december kwam hij wederom in Den Haag terug.

Schambach is na met groot verlof te zijn geweest opgekomen 29 augustus 1939 en kwam te Engeland aan op 31 mei 1940. Hij ging in Spanje vechten voor het behoud van de democratie, wetend dat hij zijn Nederlanderschap zou verliezen door in vreemde krijgsdienst te gaan, zonder toestemming. (....)

Dpl. Schambach is een man met een zeer stug karakter en maakt bovendien den indruk dat hij door zijn ervaringen gedurende de oorlogsjaren zeer gedesillusioneerd is.

Over de aard van zijn oorlogservaringen komen we helaas niets te weten. Schaumbach heeft wijselijk verzwegen dat hij in Spanje enige tijd in de gevangenis heeft gezeten voor desertie. Uit een document in het archief van de Internationale Brigade , gericht aan "Kameraad Kapitein Moreno - SIM de las Brigadas Internationales te Albacete" blijkt dat Schaumbach samen met Theo Hermens en Cornelis Botterman in februari 1938 gedeserteerd is. Volgens dit schrijven was Schaumbach al vanaf 1933 lid van de CPN. De drie hadden 35 dagen onafgebroken aan het front bij Teruel gevochten, kort verlof gekregen en waren er toen vandoor gegaan. In Figueras, niet ver van de Franse grens, waren ze gearresteerd, en werden nu teruggestuurd naar Albacete.

De SIM de las Brigadas Internacionales, geleid door de Joegoslaaf Karl Hatjc (schuilnaam Moreno) stond los van de SIM (Servicio de Investigacion Militar), de geheime dienst van het Republikeinse leger. De SIM-Internationale Brigade was direct gelieerd aan de Russische geheime dienst. Moreno was een NKVD-officier die later in de Sovjet-Unie is geliquideerd.

Uit het schrijven aan kapitein Moreno blijkt behoorlijk wat wantrouwen jegens de Nederlanders. "Het is moeilijk om ze te verhoren, want hoewel ze Duits verstaan en spreken, antwoorden ze uitsluitend in het Hollands." De drie verklaren dat ze in Albacete met hun Nederlandse politiek commissaris willen spreken omdat hen herhaaldelijk de toezegging is gedaan dat ze na hun tijd aan het front in de metaalindustrie te werk zouden worden gesteld. Na hun ervaringen aan het front bij Teruel vonden ze dat ze daar eindelijk recht op hadden.

Hoe het in Albacete verder is gegaan blijkt uit de beoordelingslijst van Gustav. "Willi Scambac" heeft een tijd in de gevangenis van Castelldefels gezeten en is daarna in een 'strafkompagnie' terecht gekomen. Desondanks heeft hij het voor de Republiek rampzalige oorlogsjaar 1938 overleefd. Op 5 december 1938 is hij terug in Den Haag en wordt kort daarop gemobiliseerd.

Over het verdere leven van Schaumbach ontbreken gegevens.