Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Aan de keukentafel in Tiel, waar zijn liberale vader leiding gaf aan een wasserij, maakte Hans Sibbelee als kind kennis met het even bevlogen als soms utopische wereldbeeld van verschillende van zijn vaders’ vrienden. Een van hen was civiel ingenieur Sebald Rutgers. Als communist van het eerste uur toog Rutgers in 1918 naar Moskou waar hij (letterlijk) zijn diensten aanbood aan Lenin zelf.

Het contact met Rutgers moet diepe indruk hebben gemaakt op de jonge Hans Sibbelee. Midden jaren dertig volgt een opleiding in de radiotechniek. Bij leeftijdgenoten in een woongroep in Voorburg vindt hij een vergelijkbaar engagement. Het zogenaamde Gemeenschapshuis werd onder meer bewoond door studenten aan de Academie voor Beeldende kunst. Docenten als Paul Schuitema en Piet Zwart kwamen er over de vloer. Via Emmy Andriesse – zowel bewoonster als academiestudent – kwam Sibbelee voor het eerst in contact met fotografie als artistiek expressiemiddel. Zelf nam hij voor het eerst de camera ter hand tijdens de Spaanse Burgeroorlog toen hij zich in Albacete aansloot bij de Internationale Brigades. Tijdens dit conflict ontdekte hij de kracht van het beeld en onderkende hij de camera als wapen in de strijd tégen fascisme en voor de emancipatie van de arbeidersklasse.

In 1937 vertrok Hans Sibbelee naar Spanje waar hij in juni aankwam in Albacete. Hij werd afgekeurd voor frontdienst maar werd ingedeeld bij de Service Sanitaire van de 11de Brigade, waar hij zijn kennis van techniek kon toepassen om problemen met medische apparatuur op te lossen. Al op 19 augustus 1937 wordt hij zelf patiënt in het ziekenhuis van Benicasim en moet hij 2 maanden rust houden wegens algehele zwakte. Later werkt hij in het Hospital Universidad in Murcia. Daar drukt een Duitse arts – dokter Lange noemde Sibbelee hem – een Leica in zijn hand met de opdracht de gevolgen van de oorlog te documenteren.

In oktober 1938 verlaat hij Spanje illegaal en werkt in Frankrijk nog enige tijd voor de Internationale Rode Hulp. De camera en zijn negatieven heeft hij in Spanje moeten achterlaten. Terug in Nederland gaat hij in de leer bij fotograaf Paul Guermonprez, waar hij fotografe Violette Cornelius leert kennen.

Ingeschreven stond Hans bij zijn ouders in Tiel. Veel Spanjestrijders hadden bij terugkomst in Nederland hun staatsburgerschap verloren, maar Hans had geluk. De burgemeester van Tiel, een relatie van zijn vader, zorgde dat Hans zonder problemen een nieuw paspoort kon ophalen.

Gedurende de bezetting en de Tweede Wereldoorlog reisde Hans heen en weer tussen Tiel, Den Haag en Amsterdam.  Zijn officiële opdracht was foto’s maken voor een reeks boeken De Schoonheid van ons land, voor uitgeverij Contact. In de schaduw van een bestaan als kunstfotograaf werkte hij stilletjes aan  zijn politieke illegale activiteiten.

In Tiel had Hans een radiozender waarmee hij contact had met Moskou en gelijkgestemden in Brussel. Toen het te gevaarlijk werd, werd de zender opgeborgen. Hij werd vernietigd bij de bevrijding van de Betuwe in het voorjaar van 1945.

Als Sibbelee in Amsterdam was, verbleef hij bij de moeder van Violette en Deetje Cornelius op de Prinsengracht. Hij hielp mee bij de distributie van (valse) persoonsbewijzen en distributiekaarten.

In 1943 leert hij in communistische kringen Petertje van Bronkhorst kennen. Op aanraden van zijn vader, die aandringt op een zo gewoon mogelijk leven, trouwen ze op 4 augustus 1944 in Tiel. Ze gaan in Amsterdam wonen op het adres Kromme Waal 31.

In Amsterdam is Sibbelee actief binnen Linie Oost, een afdeling van de Binnenlandse Strijdkrachten, en later ook van De Ondergedoken Camera.

Hans Sibbelee was kort lid van de GKf (Gebonden Kunsten federatie) maar gaat al gauw zijn eigen weg als fotograaf van kerkelijke kunst. Hij zendt een kerkinterieur in naar de beroemde tentoonstelling  foto ’48 in het Stedelijk Museum Amsterdam.

Zijn vrienden uit de Spaanse Burgeroorlog ontmoet hij zo nu en dan op herdenkingen. Hij neemt deel aan verschillende reizen naar Spanje, oa in 1986 en ook in 1996, als de nog levende Nederlandse deelnemers gezamenlijk naar de Cortes in Madrid gaan waar hen het Spaanse staatsburgerschap wordt aangeboden.

Na te zijn gescheiden van Petertje van Bronkhorst trouwt Hans Sibbelee in de zomer van 1966 met Annemarie van Tricht. Ze gaan samen in Maartensdijk wonen. In 1973 laten Hans en Annemarie Sibbelee zich dopen en bekeren ze zich tot het katholicisme. Zijn principes geeft hij nooit op. Tot zijn overlijden, op 30 maart 2003 is het rijmen van communisme met katholicisme een belangrijk thema in zijn leven. Hans en Annemarie Sibbelee († 2009) delen een graf op begraafplaats Den en Rust in Bilthoven.