Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Saul Monnikendam was de tweede zoon in het gezin van Isidore Monnikendam en Elizabeth Ziekenoppasser. Hij werd op 18 mei 1901 geboren in Amsterdam. Na hem kwamen nog een zoon en drie dochters. Van het hele gezin overleefde alleen de jongste dochter Suus – dertien jaar jonger dan haar broer – de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog. Het gezin was redelijk welgesteld en niet religieus, vader Isidore was handelsagent in stoffen. Sal – zoals hij thuis werd genoemd- volgde een opleiding tot heilgymnast, in hedendaagse termen een fysiotherapeut.

Voorjaar of zomer 1937 gaat hij naar Spanje ‘omdat hij vond dat daar zijn hulp nodig was’, zegt zijn zus Suus. ‘We waren wel allemaal politiek links maar we zaten niet bij een politieke partij. Ik was bij de AJC maar Sal was bij de padvinderij, daar was hij welpenleider." Hoe lang Saul in Spanje is gebleven, weet zijn zuster niet, wel dat hij "terugkwam als een geraamte". Over zijn ervaringen in Spanje sprak hij niet, hij had een zwaar bombardement meegemaakt "en zag de ledematen door de lucht vliegen. Hij vond het beter daar niet over te praten want daar deed je niemand goed mee".

In een brief aan het Ministerie van Buitenlandse Zaken van 28 oktober 1937 schrijft consul Jan de Wit uit Valencia: 

Heden is per S.S. Theseus, op kosten der Nederlandschen regeering, vertrokken de Nederlandsche onderdaan Saul Monnikendam.

Genoemde  Heer verklaart uitgezonden te zijn door het Comité voor hulpverleening aan Spanje en het wil mij voorkomen, dat het op de weg van dat Comité zal liggen ook de onkosten van zijn terugreis te vergoeden.

Na zijn terugkeer uit Spanje werkte hij opnieuw als fysiotherapeut. Hij weigerde aanvankelijk een ‘jodenster’ te dragen en ging niet in op zijn zuster’s voorstel om onder te duiken. Hij werd bij een grote razzia in Amsterdam-Zuid opgepakt.  2 april 1943 werd hij vermoord in Sobibor.