Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Hendrik Geert van der Ploeg woonde als klein kind in het noorden des lands: Hoogkerk, Grijpkerk, Drachten en Leeuwarden. In Leeuwarden werden zijn twee zusters geboren. Vanuit Utrecht streek het gezin in 1925 neer in de Amsterdamse Staatsliedenbuurt. Hendrik Geert volgde twee klassen 3-jarige HBS. Vanaf hun veertiende mochten kinderen toen werken en Hendrik Geert zal toen zijn steentje hebben moeten bijdragen aan het gezinsinkomen. Later, toen hij bij een ijzerwarenhandel op kantoor werkte, volgde hij een opleiding tot radiotelegrafist. Mogelijk was zijn vader begin jaren dertig werkloos want bij de keuring voor de militaire dienst liet hij de aantekening maken: “kan moeilijk gemist worden door steun aan ouders”. Desondanks was hij op zijn negentiende van 16 februari tot 30 juli 1932 ingedeeld bij het 8ste  Regiment Veldartillerie.

Vanaf 1933 woonde Hendrik Geert in Amsterdam Noord aan het Purmerplein waar zijn vader een schoenenwinkel annex reparatiewerkplaats was begonnen. 

Na een tocht door de Pyreneeën komen 30 internationale vrijwilligers aan in het Catalaanse bergdorpje Massanet. Drie van hen zijn Nederlanders, één van die drie is Hendrik Geert van der Ploeg. De andere twee zijn Piet Cahuzak en Willem Duckers. Drie dagen later, op 27 september 1937, wordt Hendrik Geert in Albacete opgenomen in de XIde Internationale Brigade.

“Zeer goed”, is de beoordeling die hij meekrijgt op een in het Nederlands gestelde beoordelingslijst van de Internationale Brigades. Er staat verder “sec. org. sect.” bij – dat kan betekenen dat van der Ploeg het secretariaat vervulde van zijn onderdeel: talloze legeronderdelen van de Internationale Brigades hielden er hun eigen bulletins op na en van der Ploeg had schrijfervaring. Onder het pseudoniem ‘Geert de Vries’ (de achternaam van zijn moeder) had hij voor zijn vertrek naar Spanje gepubliceerd in diverse jeugdbladen. Zijn kameraden noemden hem ook Geert. Hij was actief in de jeugdbeweging en het jongerenwerk binnen de Communistische Partij en was o.a. betrokken bij de “Pioniersgroep Kirow” en de “Jeugdstrijdbond tegen Oorlog en Fascisme”.

Onder dit zelfde pseudoniem Geert de Vries werden er van hem, 23 jaar oud, in 1936 zeer leesbare discussiestukken gepubliceerd in “De Tribune”, het dagblad van de Communistische Partij. Hij bleek al op jonge leeftijd, met een door economische oorzaken beperkte opleiding, originele en ondogmatische ideeën te hebben over organisatievraagstukken. Ook vertoonde hij sociologisch inzicht in de door economische omstandigheden veroorzaakte maatschappelijke gevolgen van jeugdwerkloosheid. In de discussie-rubriek over vraagstukken van de arbeiders-beweging: “Het Kadervraagstuk in de Jeugdbeweging” ging hij uitgebreid in op het scholingsniveau aangaande de Marxistisch-Leninistische theorie binnen partij en jeugdbeweging gerelateerd aan de functie-promotie: partijkader kon hogerop komen tot een niveau waarop het niet goed meer functioneerde. 

“.... Wanneer er in een of andere sectie een kameraad op de voorgrond treedt, is het eerste wat hij krijgt een functie. Dat is goed. Wanneer hij goed werkt, krijgt hij al spoedig een hogere functie. Des te beter. Maar wanneer blijkt, dat er werkelijk wat van te maken is dan hebben we gauw neiging om hem bijv. in het districts-bestuur te trekken. Dan komt echter het gevaar en dit schuilt m.i. in het volgende: Door het gebrek aan werkelijk geschoolde krachten wordt zo’n kameraad op een post gezet die dan nog een beetje te hoog voor hem is. Om dan toch autoriteit te krijgen is zo’n kameraad geneigd zijn onkunde te verbergen achter een zeker air.”

Hij was zijn tijd ver vooruit want in dit discussiestuk legde hij dus een probleem bloot dat meer dan dertig jaar later pas bekend werd als het ‘Peterprincipe’: “In a hierarchy every employee tends to rise to his level of incompetence.”

Op 8 november 1937 schrijft Nap van der Brink vanuit Spanje een brief aan zijn familie waarin hij Hendrik Geert van der Ploeg - met zijn pseudoniem Geert de Vries – noemt:

“Al weer ben ik gedwongen jullie het een en ander te schrijven. Vandaag zijn n.l. twee van mijn oude kameraden, die jullie ook wel zult kennen, Geert de Vries en Piet Kahassar (= Piet Cahuzak), vertrokken naar het front met nog honderden andere kameraden. Een overweldigende indruk, de aandoening knijpt je de keel toe, als je al deze helden onder het zingen van de Internationale zag wegrijden. En onze Hollandse makkers waren zeker niet de zwaksten, vooral Geert en Piet begrijpen de ernst van de zaak en zijn bereid. Je drukt elkaar de hand en weet niet wat je zeggen wil maar als ze ingestapt zijn en de auto rijdt weg klinkt het uit onze monden, nee, dan stoten wij de woorden uit, Geert, Piet en al die honderden onbekenden: Passeremos, de fascisten komen er niet door."

Geert werkt later in Spanje bij de radiodienst, maar ook doet hij samen met bovengenoemde Willem Duckers een opleiding bij de ‘escuela especial de fusil-ametralladoras’. Ze worden dus opgeleid tot schutter van lichte mitrailleurs. 

In de zomer van 1938 worden alle internationale vrijwilligers die ook maar enigszins achter het front gemist kunnen worden ingezet bij het republikeinse Ebro-offensief. 

Op 19 september 1938 kreeg de familie van Geert bericht van het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken dat Geert de radiodienst waar hij werkte had verlaten en naar het front – waarschijnlijk dus het Ebrofront - was vertrokken. In dat zelfde bericht werd gemeld dat Geert aan het front vermist was. Nadien ontbreken gegevens maar de kans is zeer groot dat Geert van der Ploeg in dat jaar is gesneuveld of krijgsgevangen of gewond door de fascisten is vermoord.