Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

De Sittigs kwamen oorspronkelijk uit Tsjechië. Zowel Hans’ vader als grootvader bekleedden vrij hoge bankfuncties in Praag. Hans had een één jaar oudere zus Mathilde. Sittig is in totaal vier keer getrouwd. Uit twee van zijn vier huwelijken had hij vier kinderen.

Hans ging vermoedelijk rond 1928 naar  Duitsland, waar hij lid werd van de Kommunistische Partei Opposition (KPO), de afsplitsing ter rechter zijde van de KPD onder leiding van Heinrich Brandler en August Thalheimer. Ook zijn verloofde en latere vrouw Eva Laufer was sinds 1929 lid van de jeugdorganisatie van de KPO. Omdat in Duitsland de grond hem te heet onder de voeten werd, vluchtte hij medio 1933 met zijn verloofde naar Nederland. Hij dook onder bij de familie Beem in Amsterdam: een onderwijzer, diens echtgenote en drie dochters. Hans trad als ongeschoold metaalbewerker in dienst bij Van Leer Vatenfabriek in Amsterdam-Noord. Hij bekwaamde zich ook in wiskunde en statistiek. In 1936 trouwden Hans en Eva.

In augustus 1936, een maand na het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog, ging Hans met zijn vrouw van de Beems uit naar Spanje. De actieve deelname aan republikeinse kant voelden zij als antifascisten als een morele plicht. Vanuit Parijs schreef hij een brief naar Van Leer dat het hem speet, maar dat hij in Spanje de wettige regering zijn diensten aan ging bieden. Vanuit Perpignan kwamen ze via een wilde rit met een vrachtwagen in Port Bou. Hans verbleef een tijd in het Hotel Falcón aan de Rambla Catalunya in Barcelona waar het hoofdkwartier van de internationaal-socialistische Partido Obrero de Unificación Marxista (POUM) was gevestigd. Het hotel zat vol met buitenlanders, vooral Amerikaanse, Franse, Duitse en Italiaanse emigranten. De meesten van hen woonden al een paar jaar in Spanje en meldden zich meteen aan.

In de net opgerichte POUM-divisie Nr 29 werd Hans ‘teniente’ (luitenant). Hij ontwierp wapens en werkte in Barcelona. Zijn vrouw was als verpleegster actief in Tierz, een dorpje vlakbij Huesca aan het Aragon front. Na circa een half jaar werd Hans overgeplaatst naar Lérida, waar hij met zijn vrouw werd herenigd. In Lérida werkte Eva als verpleegster voor oorlogsinvaliden. Ze woonde met Hans in een kloostercel, Hans had een auto met chauffeur tot zijn beschikking. Dat was de situatie in april 1937, ze konden zelfs plannen maken voor hun toekomst in een socialistisch Spanje.

De stalinistische Partido Comunista de España (PCE) en de voor trotskistisch versleten POUM vochten aanvankelijk samen tegen Franco, maar kregen het in de loop van 1937 met elkaar aan de stok. De PCE zette een genadeloze vervolging in van POUMisten. Eind mei moest Hans terug naar Lérida, zijn vrouw wilde nog veertien dagen in Barcelona blijven om een tussentijds een medisch examen af te leggen. Hans werd gearresteerd tijdens een bustocht en zat een tijdje in een PCE-gevangenis in Barcelona. Na Hans’ arrestatie dook Eva onder, eerst op het hoofdkantoor van de CNT. In augustus 1937 werd ook zij gearresteerd. Ze zat een jaar met circa 600 vrouwen en meisjes van zowel van Spaanse als buitenlandse afkomst in een vrouwengevangenis. Ze behoorden tot de circa 30 politieke gevangenen die apart gevangen zaten in een grote hal met fantastisch uitzicht. Deze gevangenen waren bevoorrecht want ze hoefden niet te werken. Uiteindelijk werd ze door de Engelse torpedobootjager Imperial opgehaald en naar Engeland gebracht.

Drie weken na de arrestatie van zijn vrouw werd Hans vrijgelaten. Op het gebruikelijke ‘visa sans arrêt’ reisde hij terug naar Frankrijk. Op de laatste dag van geldigheid van zijn paspoort, in de zomer van 1937, keerde hij terug naar Nederland. Zonder een visum met een eindbestemming was het niet geoorloofd in Frankrijk te blijven. De Spaanse Burgeroorlog had niet alleen een illusie om zeep gebracht, het betekende ook het einde van het huwelijk van Hans en Eva. Na Spanje konden ze geen land meer vinden waar ze samen konden leven. Als Eva naar Nederland was gereisd was het risico te groot dat de Nederlandse regering haar over de grens met Duitsland zou zetten. Na de oorlog was het te laat. In april 1946 werd de scheiding tussen Hans en Eva definitief. Eva verhuisde naar Engeland, hertrouwde en kreeg twee kinderen. Hans wendde zich af van het communisme.

Bij zijn terugkeer in Nederland kreeg Hans valse papieren van de Van Leer Stichting van de Van Leer Vatenfabriek in Vrieland of Loenen. Van Leer speelde een belangrijke rol bij zijn terugkeer. Tijdens de oorlog woonde Hans in Zeist, Apeldoorn en Steil/Limburg. Tot 1942 werkte hij in de walserij van Van Leer in IJmuiden, tot hij daar op last van de Duitsers weg moest. Van Leer stelde hem te werk in een fabriek van het concern in Vreeland. Van Leer was erg royaal, bij zijn afscheid kreeg hij een jaarsalaris. Vanaf 1 december 1943 wa hij werkzaam bij Nederlandse Stichting voor Statistiek. Hij huurde een kamer in Loosduinen tot aan het eind van de oorlog.

Sittig was actief in de Verzetsgroep Gerretsen, die was voortgekomen uit de Onafhankelijke Socialistische Partij, een afsplitsing van de  Sociaal-Democratische Arbeiderspartij. Een hoofdrol in de Groep Gerretsen vervulde Eli van Tijn, hoofd van de Kraaipanschool in Amsterdam. In opdracht van  Eli van Tijn reisde Sittig met enige regelmaat naar het distributiekantoor in Wageningen, waar ook het distributiekantoor voor de schippers was. Hun bonkaarten waren in heel Nederland inwisselbaar en om die reden zeer gewild door de illegaliteit: die kon de nood lenigen waar die het hoogst was. Hans gaf de door hem opgehaalde bonkaarten aan Eli van Tijn die ze op zijn beurt verdeelde. In Zwolle kon Hans altijd terecht bij Frans Tellegen, wiens verzetsacties religieus gemotiveerd waren.
 
In 1947 trad Sittig in het huwelijk met Ans van der Sluys. Na de oorlog was hij niet meer politiek actief. Hij was 35 jaar directeur van het Adviesbureau voor Toegepaste Statistiek in het Bouwcentrum te Rotterdam. Samen met de wiskundige Hans Freudenthal schreef hij in opdracht van de Bijenkorf De Juiste Maat over het optimaliseren van confectiematen. Hij was een van de oprichters van de Vereniging voor Statistiek (VVS)  en werd in 1970 hoogleraar aan de Economische Hogeschool in Rotterdam: “Ik had geen doctoraal. Professoren worden gelukkig benoemd.” Anno 1996 beschouwde hij zijn politieke activiteiten van voor de oorlog niet als jeugdzonde, maar duidelijk wel als iets uit het verleden. ‘Als je op je achttiende geen socialist bent heb je geen hart, als je op je veertigste nog socialist bent heb je geen verstand.’

In 1954 werd Sittig tot Nederlander genaturaliseerd. Hans Sittig, die altijd dankbaar is geweest voor het feit dat Nederland hem als berooide emigrant heeft willen opnemen, overleed na een kort ziekbed.