Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Na april 1938 vertrokken er nog maar enkele Nederlandse vrijwilligers richting Spanje. De Centrale Inlichtingendienst (CID) besluit zijn gebrekkige overzicht van 143 Spanjestrijders dan ook in april 1938. Een van die weinige laat vertrokken vrijwilligers was de 21-jarige Jan Kuiper, zoon van het Wormerveerse communistische gemeenteraadslid Piet Kuiper van de Goudastraat. Jan zelf was in zijn jeugd lid van de Communistische Jeugd Beweging.

Jan was de oudste van vier kinderen. Hij werd op 9 mei 1917 in Wormerveer geboren. Het gezin woonde in de Goudastraat 38. Jan deed de zesjarige lagere school en twee klassen ULO (uitgebreid lager onderwijs). Hij volgde daarna een jaar de avond-vaktekenschool. Jan werkte als smid en bankwerker. In april 1936 werd hij geschikt verklaard voor militaire dienst en begin 1937 opgeroepen voor het regiment luchtdoel-artillerie. Na een half jaar kreeg hij groot verlof en in september 1938 werd hij er terug verwacht. Maar intussen had hij voor de internationale brigades in Spanje gekozen. Hoewel Jan geen lid was van de partij waarin zijn vader als kandidaat Kamer- en Statenlid, gemeenteraadslid (1931) en Wormerveerse voorzitter zeer prominent was, werd thuis zeker over de strijd tegen Franco gesproken. Zo leidde Piet Kuiper op 20 februari 1937 een ‘propaganda-feestavond’ van de CPN in De Jonge Prins waar naast gedichten en ballet een toespraak was voorzien van landelijk voorzitter Ko Beuzemaker. De strijd in Spanje was een van de punten die hij besprak.

Op het moment van zijn vertrek woonde Jan niet meer bij zijn ouders; hij was in juli 1937 verhuisd naar het Zonnepad in Zaandijk, bij een jongere broer van zijn vader. In juli 1938 kwam Jan aan in Spanje. Op 28 juli was hij vertrokken vanuit Perpignan, met nog vier andere vrijwilligers, die verdeeld werden over  drie gidsen. Het grootste deel van de Pyreneeën was intussen in handen van Franco. Jan werd samen met een vakbondsman uit Oslo toegewezen aan gids Jupp. Men noteerde verder dat Jan uit Amsterdam kwam en sympathisant was van de partij.

Aangezien het opleidingskamp in Albacete al enkele maanden geleden was opgeheven, kon Jan zich direct vervoegen aan het Ebrofront bij de 11e Brigade. De slag om de Ebro vond plaats tussen juli en november. Jan was een goede soldaat, aldus het rapport  van Gustav Szinda en – in tegenstelling tot zijn vader – ‘niet politiek geëngageerd, zelfs niet geïnteresseerd’. Hij raakte bij de slag om de Ebro zwaargewond. Hij stierf volgens een lijst van het 41e bataljon op 8 september.Pas op 10 december 1938 kregen zijn ouders het officiële bericht dat Jan omgekomen was.

Op zaterdag 17 december vond in Wormerveer een huldiging van de teruggekeerde vrijwilligers uit Spanje plaats in intieme kring. Vader Piet Kuiper sprak het welkomstwoord en wees op het prachtige werk door ‘onze jongens’ in Spanje verricht. Dat waren naast zijn zoon Kees de Wit en Jan May. De vrijwilligers op hun beurt bedankten voor de aan hen gebrachte hulde en riepen op om de Spaanse  regering te helpen door levensmiddelen in te zamelen voor het Spaanse volk. Tijdens het verloop van de avond werd door J.C. Kamphuys van de CPN-Wormerveer de in Spanje gevallen zoon van Piet Kuiper herdacht. Hij zei: ‘Wij kunnen Jan de bloemen niet geven, maar als blijk van medeleven met jou, Piet Kuiper en vrouw, geven wij jullie de bloemen’.

De entree bestond uit levensmiddelen, dit bracht ongeveer f 15 op, een bezoeker gaf een enveloppe met f 10, verder werd op een lijst nog f 1 opgehaald en bracht de collecte bij het weggaan nog eens f 10,44 op. Dit laatste bedrag was bestemd voor het maken van zoveel mogelijk foto’s van de gesneuvelden voor de vaders en moeders en om de levenden een boekwerk te geven. Of dit boek tot stand is gekomen is onduidelijk. De afdeling zorgde in ieder geval voor een rouwadvertentie in het Volksdagblad, afgedrukt onder het verslag van de avond.