Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Op 2 september 1938 wordt Jeanne Schrijver gehoord door de Amsterdamse politie. Die is in bezit van haar paspoort dat op 6 augustus 1938 in Barcelona de aantekening heeft gekregen: ‘Houdster van dit paspoort moet zich onmiddellijk na aankomst in Nederland bij de politie melden’. Dat heeft ze niet gedaan – en uit alles wat over haar bekend is, blijkt dat Adriana (roepnaam Jeanne) Schrijver niet het prototype van het gehoorzame meisje was. In september 1936 is ze naar Spanje gegaan – vertelt ze de politie – om zich op de hoogte te stellen van de economische toestand in dat land en daar een boek over te schrijven. Om in haar levensonderhoud te voorzien, is ze gaan werken bij Radio Barcelona – en dat lijkt het enige gedeelte van haar verhaal dat klopt. Verder verklaart ze dat ze niet aan politiek doet en geen lid is van welke partij dan ook. Maar de betrokken politieman heeft wat speurwerk verricht en hij tekent aan: in 1933 is ze al opgepakt voor belediging van minister-president Colijn. En hij heeft nog een opmerkelijk feit ontdekt: in 1929 leefde ze ONGETROUWD samen met de bekende communist J. Mulder waarmee ze vervolgens, op de motorfiets, naar Rusland is gegaan. In 1930 is ze bestuurster van de ‘Rood Front strijdersbond’ en in 1931 gaat ze opnieuw naar Moskou waar ze ruim een jaar blijft. Ze is daar leerling geweest van de befaamde Lenin-school.De CID heeft ook de antecedenten van haar vader nagegaan: Hubrecht Dingenes Schrijver, haar vader, was in 1921 voorzitter van de Communistische Partij te Amersfoort. En Jeanne was van jongs af aan zeer aktief geweest in de communistische beweging. Zij spreekt op talloze partijbijeenkomsten. Op 9 maart 1933 meldt De Tribune:

Vanmiddag verzamelden zich tegen tweeën ruim duizend arbeiders en arbeidersvrouwen op het Amstelveld voor de demonstratie van den 8sten Maart, den Internationalen Vrouwendag.
Volgens het vaste gebruik was er oök weer een groote politiemacht verschenen, die het bevel uitgaf, dat de fietsers zich op een afstand moesten houden.Kam. Jeanne Schrijver hield een korte toespraak, waarin zij wees op het oorlogsgevaar, dat er thans ook voor West- Europa bestaat. 

En in november van hetzelfde jaar:

Partijgenoote Jeanne Schrijver moet twee weken in de gevangenis blijven wegens een straf, die haar is toegediend gedurende de staking by Pette.
Züj verwacht veel brieven. Het adres Is: Strafgevangenis Rotterdam D. 36-8913. Op het adres alleen het nummer vermelden; geen naam.

Over haar vroege vertrek naar Spanje zijn geen gegevens bekend. Uit de stempels in haar paspoort blijkt dat ze tussen september 1936 en augustus 1938 tientallen malen de grens tussen Spanje en Frankrijk is overgestoken; alles lijkt op een rol als koerierster te wijzen. Maar die moet niet tot volledige tevredenheid van haar communistische opdrachtgevers zijn verlopen. Gustav – de man die in april 1940 in Moskou zijn rapporten schrijft over de buitenlandse vrijwilligers in Spanje – is vernietigend over haar. Ze heeft weliswaar in de jaren ’30 op de Lenin school in Moskou gezeten, is lid van de CPN en van de Spaanse Communistische Partij maar ze heeft volgens hem een ‘lichte levenswandel’, ze is niet ‘klassewaakzaam’, sterker nog: ze heeft vriendschap gesloten met contrarevolutionaire elementen, spionnen, Gestapo-agenten en Trotskisten. De Spaanse kameraden hebben haar dan ook naar huis gestuurd en een brief met gelijke strekking gestuurd  aan het Centraal Comité van de CPN.

Wat dit voor Jeanne voor consequenties heeft gehad, is niet duidelijk. Maar het heeft in ieder geval niet tot een breuk met de CPN geleid. Volgens het Gedenkboek CPN heeft zij deel uitgemaakt van de verzetsgroep Kastein, die zij mogelijk al in Spanje had leren kennen.  Dit gedenkboek was een initiatief dat direct na de Tweede Wereldoorlog door de CPN is genomen om verzetsstrijders die tijdens de oorlog waren omgekomen te eren. Merkwaardigerwijs is het boek nooit uitgekomen en zijn alleen vele honderden formulieren met gegevens en foto’s bewaard gebleven. De gegevens over Jeanne zijn aangeleverd door haar moeder die haar “Jeannetje” noemt. In de nacht van 29 op 30 december 1942 – een dag na haar arrestatie op de stoep van het huis van verzetsvrouw Non (Leonora Fernanda) Verstegen – heeft zij na een verhoor door de SD zelfmoord gepleegd. Enkele maanden later wordt ook haar vader Hubrecht Schrijver gearresteerd. Ook hij overleeft de oorlog niet.

In 1946 - nadat de stoffelijke resten van Jeanne in Amersfoort zijn teruggevonden - publiceert De Waarheid een In Memoriam:

Jeanne Schrijver trad reeds jong tot de Comm. Jeugd toe; sindsdien heeft zij onafgebroken gestreden voor de belangen van de arbeidersklasse. In '31 verbleef zij enige tijd in de Sowjet-Unie  en met geestdrift kon zij vertellen van de rechten, welke het werkende volk daar verkregen had. Na haar terugkeer nam zij deel aan het partijwerk tot Franco en Hitler het democratische volk van Spanje overvielen. Jeanne kende geen rust meer. Daar werd over vrede en democratie voor jaren beslist. Dus vertrok ze naar Spanje en leverde haar aandeel aan de stryd. Toen in '40 ons land door de fascisten overvallen werd, nam ook Jeanne haar plaats by het verzet in „Ik ben geen heldin." zei Jeanne, „en bang voor pijn ben ik ook, maar voor de vrijheid van ons volk moet gestreden worden."
Ze organiseerde de sabotagegroepen. Vele aanslagen en branden zyn mede het werk van Jeanne geweest. Ze wist dat haar jonge leven hierdoor gevaar liep. „Als ik gearresteerd word, pleeg ik zelfmoord; ik ben bang. dat ik de folteringen der fascisten niet kan verdragen en misschien kameraden zal verraden." Eind Dec. '42 werd Jeanne Schrijver gearresteerd. De derde dag na haar arrestatie, toen de SD haar verhoorde vroeg zy verlof zich even te mogen verwijderen naar het toilet, daar nam zij vergift in uit een flesje, dat ze altijd by zich had. Enige minuten later zakte ze in elkaar.