Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Op 2 september 1938 wordt Jeanne Schrijver gehoord door de Amsterdamse politie. Die is in bezit van haar paspoort dat op 6 augustus 1938 in Barcelona de aantekening heeft gekregen: ‘Houdster van dit paspoort moet zich onmiddellijk na aankomst in Nederland bij de politie melden’. Dat heeft ze niet gedaan – en uit alles wat we over haar vonden, blijkt dat Adriana (roepnaam Jeanne) Schrijver niet het prototype van het gehoorzame meisje was. In september 1936 is ze naar Spanje gegaan – vertelt ze de politie – om zich op de hoogte te stellen van de economische toestand in dat land en daar een boek over te schrijven. Om in haar levensonderhoud te voorzien, is ze gaan werken bij Radio Barcelona – en dat lijkt het enige gedeelte van haar verhaal dat klopt. Verder verklaart ze dat ze niet aan politiek doet en geen lid is van welke partij dan ook. Maar de betrokken politieman heeft wat speurwerk verricht en hij tekent aan: in 1933 is ze al opgepakt voor belediging van minister-president Colijn. In 1929 leefde ze ONGETROUWD samen met de bekende communist J. Mulder waarmee ze vervolgens, op de motorfiets, naar Rusland is gegaan. In 1930 is ze bestuurster van de ‘Rood Front strijdersbond’ en in 1931 gaat ze opnieuw naar Moskou waar ze ruim een jaar blijft. Ze is daar leerling geweest van de befaamde Lenin-school.

De CID heeft ook de antecedenten van haar vader nagegaan: Hubrecht Dingenes Schrijver, haar vader, was in 1921 voorzitter van de Communistische Partij te Amersfoort.

Uit de stempels in haar paspoort blijkt dat ze tussen september 1936 en augustus 1938 tientallen malen de grens tussen Spanje en Frankrijk is overgestoken; alles lijkt op een rol als koerierster te wijzen. Maar die moet niet tot volledige tevredenheid van haar communistische opdrachtgevers zijn verlopen. Gustav – de man die in april 1940 in Moskou zijn rapporten schrijft over de buitenlanders in Spanje – is vernietigend over haar. Ze heeft weliswaar in de jaren ’30 op de Lenin school in Moskou gezeten, is lid van de CPN en van de Spaanse Communistische Partij maar ze heeft een ‘lichte levenswandel’, ze is niet ‘klassewaakzaam’, sterker nog: ze heeft vriendschap gesloten met contrarevolutionaire elementen, spionnen, Gestapo-agenten en Trotskisten. De Spaanse kameraden hebben haar dan ook naar huis gestuurd en een brief gestuurd met gelijke strekking aan het Centraal Comité van de CPN.

Wat dit voor Jeanne voor consequenties heeft gehad, is niet duidelijk. Maar er zijn wel aanwijzingen dat ze vanaf het moment van de Duitse bezetting in het verzet is gegaan. Volgens het Gedenkboek CPN zou zij deel hebben uitgemaakt van ‘de groep Kastein’. Dit gedenkboek was een initiatief dat direct na de Tweede Wereldoorlog door de CPN is genomen om verzetsstrijders die tijdens de oorlog waren omgekomen te eren. Merkwaardigerwijs is het boek nooit uitgekomen en zijn alleen vele honderden formulieren met gegevens en foto’s bewaard gebleven. Vermoedelijk zijn de gegevens over Jeanne aangeleverd door haar moeder die het over “Jeannetje” heeft. In de nacht van 29 op 30 december 1942 – een dag na haar arrestatie op de stoep van het huis van verzetsman Non Versteeg – heeft zij na een verhoor door de SD zelfmoord gepleegd. Enkele maanden later wordt ook haar vader Hubrecht Schrijver gearresteerd. Ook hij overleeft de oorlog niet.