Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Is Marinus van Keulen vrijgelaten uit gevangenschap omdat hij katholiek was? Het is een suggestie die medegevangene Sake Visser doet in een interview uit 1984. Van het gezin waar Marinus uit kwam, weten we alleen dat moeder Johanna Maria een jaar na zijn geboorte overlijdt. Ze heeft dan, 26 jaar oud, al zes kinderen op de wereld gezet, Marinus is de jongste.

Van hem weten we over zijn tijd in Spanje alleen dat hij een van de vier gevangenen is die eind 1939 wordt vrijgelaten, samen met Alexis de Seume, Toon de Moor en Piet van Hees. Dat is aanzienlijk eerder dan de overige Nederlandse gevangenen die merendeels pas in '43 vrijkomen. Van Keulen is vermoedelijk eind maart/begin april 1938 bij het Ebro-offensief gevangengenomen door de nationalistische troepen en in een krijgsgevangenkamp in Belchite terecht gekomen. Hier zaten al een aantal Nederlanders. Vervolgens worden zij overgebracht naar San Pedro de Cardeña. Dit kamp is gevestigd in een oud klooster vlak bij Burgos. Het leven in dit kamp is slecht; er is weinig voedsel, de hygiëne laten veel te wensen over en er is nauwelijks medische zorg. De bewakers zijn wreed en weinig zachtzinnig; om het minste of geringste worden klappen uitgedeeld.

De broer van Marinus, A. van Keulen, schrijft op 1 september 1938 een brief aan de Spaanse Minister van Oorlog te Valencia. De brief is in vlekkeloos Frans geschreven: "Mijn broer heeft mij de eerste maanden van zijn verblijf in Spanje regelmatig geschreven. Zijn laatste brief is van 28 maart 1938. Daarna heeft hij niet meer geschreven. In die laatste brief liet hij weten dat hij enige dagen rust had gehouden in een hospitaal maar dat hij op het punt stond weer naar het front te vertrekken."

Marinus heeft zijn broer ook het adres gegeven waar hij naar kan schrijven, het bekende adres op het hoofdkwartier van de Internationale Brigade te Albacete. De broer heeft verschillende brieven gestuurd maar nooit een antwoord gekregen en nu informeert hij of er iets bekend is over gevangenschap of mogelijk zelfs overlijden. Of hij ooit een antwoord heeft gekregen is niet duidelijk.

Voor vrijlating uit het kamp zijn de Nederlanders afhankelijk van de inzet en bemiddeling van de Nederlandse regering en haar diplomatieke vertegenwoordiging in Spanje. Het resultaat daarvan liet te wensen over. Een eerste groep van 4 personen, bestaande uit, naast Van Hees, Marinus van Keulen, Toon de Moor en Alexis de Seume, kan al in december 1939 vertrekken. Maar vervolgens duurt het tot 1942 voor de volgende groep wordt vrijgelaten. De laatste Nederlandse Interbrigadisten komen pas in 1943 vrij. De Spaanse regering gaf aan dat ze ook wilde onderzoeken of de individuele krijgsgevangen zich mogelijk schuldig hadden gemaakt aan vergrijpen waarvoor ze strafrechtelijk vervolgd zouden kunnen worden. Van deze eerste groep van 4, waaronder Van Keulen, gaf de Spaanse regering aan dat dit niet het geval was en dat ze daarom mochten vertrekken. De resterende krijgsgevangen Nederlanders werden hangende het onderzoek nog vastgehouden. Overigens is het nooit duidelijk geworden waarvan de resterende krijgsgevangen Nederlanders werden beschuldigd en er is uiteindelijk ook niemand veroordeeld. Waarschijnlijk werd het als excuus gebruikt om de krijgsgevangenen langer vast te houden.

Van Keulen en zijn reisgenoten gaan naar Valencia en vertrekken vandaar op 21 december 1939 met de Vulcanus naar Nederland. We weten niet of Marinus in december 1939 - net als Alexis de Seume - onmiddellijk naar Nederland is teruggekeerd.