Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Jan Vroom werd in 1914 in Groningen geboren, zijn moeder overlijdt in 1915, zijn vader in 1916. De gezinskaart van de familie vermeldt verder niets over deze tragische familiegeschiedenis. Jan wordt opgenomen in een pleeggezin in Haarlem, over zijn jonge jaren weten we niets.

In mei 1937 vertrekt hij samen met Leo Klatser en Theo Gerritsen naar Spanje. Informatie over zijn reis naar en verblijf in Spanje ontlenen we uitsluitend aan een verslag van de Nederlandse consul in Parijs en aan een verhoor door de politie inlichtingendienst Haarlem, afgenomen nadat Vroom in oktober '37 in Haarlem was teruggekeerd. De verklaringen die hij aflegt spreken elkaar tegen - en dat hoeft geen verwondering te wekken omdat het duidelijk is dat Vroom in Parijs de consul ervan probeert te overtuigen dat hij onder dwang in Spanje is gaan vechten in de hoop zo zijn Nederlandse nationaliteit niet te verliezen.  Hij noemt ook de naam van een man door wie hij geronseld zou zijn voor Spanje , ene van Soolingen - een naam die ook in andere verhoren van teruggekeerde Spanjestrijders veel terugkomt, met name in de Zaanstreek, Haarlem en Beverwijk. Van Soolingen is eind 1937 tot een week gevangenisstraf veroordeeld voor ronselarij. Uit zowel de berichten van de consul als het verhoor door de Haarlemse politie is op te maken dat Vroom via Zuid-Frankrijk is gereisd en met een Spaans vrachtschip een kleine haven in Spanje heeft bereikt. Vandaar is hij doorgezonden naar Madrigueras, in de buurt van Albacete waar het hoofdkwartier van de Internationale Brigade zich bevond. Daar krijgt hij enige militaire training, wordt ingedeeld bij de 11de brigade, vecht aan het front van Guadalajara, twee weken later is hij aan het front van Brunete (bij Madrid) waar hij een voet kneust  en drie weken in een veldhospitaal ligt. Begin oktober gaat Vroom er van door, hij zoekt hulp bij de Nederlandse consul in Valencia, krijgt die ook en reist  via Parijs door naar Nederland. De consul in Parijs maakt in zijn verslag aan Buitenlandse Zaken nog de opmerking dat Vroom op hem een bijzonder ongunstige indruk heeft gemaakt.

De twee rechercheurs van de Haarlemse politie-inlichtingendienst die hem 2 april 1938 verhoren verbazen zich daarover:

"Blijkens den brief maakte JAN VROOM op den Consul-Generaal te Parijs een ongunstigen indruk. Dit kunnen wij niet verklaren. Hij is een kalme, rustige, stille in zichzelf gekeerde jongen, die nog maar zeer korte tijd bij de communistische beweging kwam voor zijn Spaansche reis. Hij komt uit een net milieu. VROOM is wees. Dat Vroom geen gemeen karakter heeft blijkt uit zijn eerlijke verklaring over zijn Spaansche reis . Hij legde die niet af uit bluf of opschepperij. Een gemeen persoon of een geslepen communist zou een dusdanige verklaring zeker niet hebben afgelegd."

Vroom heeft duidelijk de sympathie van de rechercheurs weten te wekken. Ze voegen aan hun verslag nog toe:

"Vroom heeft ons niet verklaard dat hij in Madrigueras, onder bedreiging van de dood, gedwongen was naar het front te gaan zooals hij dit aan de Consul-Generaal heeft verklaard en wij kunnen ook niet aannemen dat zulks waar is. Volgens onze meening ging Vroom naar Spanje om te vechten en is hij pas aan het front tot andere gedachten gekomen."

Het lijkt een juiste conclusie. Onder de Nederlanders waren heel wat jongens die een beroep hebben gedaan op de Nederlandse consulaten in Valencia en Barcelona om gerepatrieerd te worden; ze werden als deserteurs beschouwd en hun vlucht was niet zonder gevaar, ze konden in een Spaanse gevangenis belanden of erger: ook in het Republikeinse kamp zijn talloze al dan niet vermeende deserteurs gefusilleerd.  In de verklaringen die bij de consulaten werden afgelegd, gaat het meestal niet veel verder dan dat ze 'het zat waren'. In het Komintern archief wordt wel uitgebreid ingegaan op de - hoge - desertie van de Nederlanders maar weinig gezegd over de motieven.  Voor zover bekend is één Nederlander gefusilleerd, Lambert Beekmans. Het ontbreken van een verlofregeling heeft waarschijnlijk ook een belangrije rol gespeeld, zie Cor Dekker. 

Verdere gegevens over het leven van Jan Vroom ontbreken