Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Joop Broeke groeide op als jongste kind in een arbeidersgezin op Kattenburg. Z’n vader en moeder waren in 1899 vanuit het Utrechtse dorpje Ruwiel naar Amsterdam verhuisd. Er was veel persoonlijk leed in dit gezin. Twee broertjes en een zusje waren al in de wieg gestorven voordat Joop werd geboren. Eén broer overleed 26 jaar oud, twee zusters werden maar 22 en 16 jaar. Dus toen hij 19 was hadden zijn vader en moeder nog maar drie van de negen kinderen in leven.

Joop deed na de lagere school een opleiding voor elektricien zwak- en sterkstroom op de avondambachtsschool, maar werkte ook als stoffeerder. Joop Broeke besluit begin 1937 om samen met zijn Rotterdamse vriend Bep van Dongen naar Spanje te gaan om te strijden tegen het fascisme. Na een kort verblijf in Rotterdam bij het Leger des Heils aan de Schiedamsedijk vertrekt hij samen met vriend Bep op 8 februari via Antwerpen naar Parijs. Daar melden zij zich op 10 februari aan als vrijwilliger voor het Spaans Republikeinse leger. Dezelfde dag gaan ze naar Perpignan. Op 11 februari gaan ze met veel andere vrijwilligers met bussen de grens over naar het Catalaanse stadje Figueras. Op 17 februari wordt Joop in Albacete opgenomen in de Internationale Brigades en op 24 februari ingedeeld bij de genie. Hij krijgt daar een telefonisten-opleiding. Joop  is als elektromonteur werkzaam bij het hoofdkwartier van de Brigadas Internacionales in Albacete en is vanaf 10 mei telefonist-instructeur in het infanterie-opleidingscentrum in het nabij gelegen Madrigueras. Op 14 oktober 1937 wordt hij overgeplaatst naar het stadje Almansa, tussen Albacete en Alicante, waar de artillerieopleiding van het Spaanse Republikeinse leger is gevestigd. Hij wordt daarna ingedeeld bij de Artillerieafdeling van de Internationale Brigades ‘Ana Pauker’* en op 23 oktober gaat hij naar het Aragonfront. De Artillerieafdeling ‘Ana Pauker’ bestaat uit 9 batterijen met ca. 300 internationale vrijwilligers en is onderdeel van de 35steDivisie waartoe ook drie infanteriebrigades behoren: de XIde, XIIIdeen XVdeInternationale Brigade. 

Joop wordt ingedeeld bij een batterij veldgeschut bestaande uit enige 114mm Vickers 4.5” houwitsers (ca.200 stuks werden door de Sovjet-Unie geleverd aan de Spaanse Republiek. Het waren voormalige leveranties van Engeland aan Rusland in WO-I en aan de Witten in de Russische Burgeroorlog en daarna overgenomen door het Rode Leger). Deze batterij wordt bemand door Belgen, Fransen en de Nederlanders Frans Oord, Gerrit Pelgrim, Nanne Koolwijk, Kees “de Baard” Dirks en met als één van de kanonrichters Adriaan van Dijk. Joop Broeke is de telefonist van deze batterij.  

Ze maken vele gevechten mee in Aragon, bij Teruel, het Nationalistische Aragon-offensief bij Caspe en Lerida en uiteindelijk het Republikeinse Ebro-offensief in Catalonië in de zomer van 1938. Joop overleeft bijna twee jaar burgeroorlog in Spanje. Na het opheffen van de Internationale Brigades in oktober 1938 volgt een afscheidsparade door de straten van Barcelona. Hij ontvangt een Erediploma van de Spaanse Republiek en het “Carnet de Honor” van de 35steDivisie. 

Joop Broeke staat vermeld op een van de repatriëringslijsten van de Nederlandse Legatie in Barcelona van 25 november 1938 en komt samen met meer dan 100 Nederlandse brigadisten op 5 december met de trein aan in Roosendaal. Ze krijgen stamppot met varkenslapjes maar hun Nederlandse nationaliteit zijn ze kwijt. 

Bij een verhoor door de Amsterdamse recherche op 9 maart 1939 wordt zijn “Carnet de Honor” en zijn militaire paspoort van de Internationale Brigades, het “Livret Militair” in beslag genomen. Bij dit verhoor kon Joop zich toevallig niet één naam herinneren van zijn vele strijdmakkers….

Joop Broeke woonde hierna weer in Amsterdam. Op 5 januari 1945 werd hij in het kader van de “Arbeitseinsatz” te werk gesteld op het “Fliegerhorst Havelte” in Drente. Dit vliegveld werd op 24 maart door 114 Amerikaanse B-17 Flying Fortress vliegtuigen zwaar gebombardeerd. Er viel een zes keer grotere bommenlading dan op 14 mei 1940 op Rotterdam. Joop Broeke overleefde deze aanval. 

Na de Tweede Wereldoorlog was Joop weer elektricien en trouwde met Diederika Johanna Stark. Hij kreeg zijn Nederlandse nationaliteit terug in 1947.

 *Ana Pauker (oorspronkelijk Hanah Rabinsohn 1893-1960) was een Roemeense Communiste. Ze was hoofdbestuurslid van de Roemeense communistische partij en prominent lid van de Komintern in Moskou en Parijs. Tijdens een missie in Roemenië in 1935 werd ze gearresteerd en tot 10 jaar gevangenisstraf veroordeeld. Na een gevangenenruil in maart 1941 was ze weer in Moskou. Na de bevrijding van Roemenië door het Rode Leger keerde ze terug. Ze was er eind veertiger jaren – behalve in naam - de belangrijkste communistische functionaris. Ana Pauker wilde – als vrouw, joods en intellectueel, nog steeds geen juiste achtergrond in Oost-Europa - geen minister-president worden van de Roemeense Volksrepubliek. Ze was van 1947 tot 1952 Minister van Buitenlandse Zaken, de eerste vrouw ter wereld in deze functie. Haar portret sierde de cover van Times-magazine in 1948 als ‘the most powerful woman alive’. In 1952 werd ze weggezuiverd omdat ze niet stalinistisch genoeg was. Na de dood van Stalin in 1953 werd ze niet gerehabiliteerd omdat ze te stalinistisch was geweest…