Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Dirk Gonggrijp werd maar 24 jaar oud en woonde z’n hele korte leven in de Tasmanstraat in de Amsterdamse Spaarndammerbuurt. Het was een huis met uitzicht op de loodsen van de Amsterdamse Houthaven met daar achter het IJ. Zijn vader was van oorsprong diamantbewerker, maar moest in de jaren twintig en dertig de kost verdienen als los werkman. Na de lagere school ging Dirk meteen werken, maar hij haalde later zijn loodgietersdiploma op de avondambachtsschool.

Hij kwam uit een linkse familie. Zijn vader zat in het bestuur van de Liga tegen Imperialisme en Koloniale Onderdrukking. Dirk was lid van de Communistische Jeugd Bond (CJB) en hield vanaf zijn 17de  onder de schuilnaam Piet van der Ven al toespraken tijdens bijeenkomsten en betogingen. Toen de CJB in 1936 overging in de Vereeniging voor Cultuur, Ontwikkeling en Ontspanning (VCOO) werd Dirk tweede afdelingsvoorzitter. Zijn twee jaar jongere neef Piet Nahuijs, die om de hoek op de Houtmankade woonde, werd afdelingssecretaris. 

De Spaarndammerbuurt, gebouwd tussen 1890 en 1920, was een “rooie” buurt. Linkse partijen, toen vooral  de SDAP, haalden tijdens verkiezingen hier altijd de meerderheid van de stemmen. Net als nog in een paar andere arbeiderswijken stemde na de Tweede Wereldoorlog bijna de helft van de bevolking tot in de jaren zeventig op de CPN. In de Nova Zemblastraat, een straat achter de Tasmanstraat, woonde Dirks vriend en medebestuurslid van de VCOO Casper Clement. Samen vertrokken zij eind juli 1937 naar Spanje. 

Op 7 augustus komen ze met een groep van meer dan vijftig internationale vrijwilligers afkomstig uit vijftien verschillende landen aan in het Catalaanse bergdorpje Agullana. Er zitten nog vier Nederlanders bij deze groep. Twee zijn ook rond de twintig: Jan May en Joop de Munck. Twee zijn al in de dertig: Wim Duijn en Nanne Koolwijk. Op 10 augustus zijn ze alle zes in Albacete, het hoofdkwartier van de Internationale Brigades.

Dirk Gonggrijp krijgt een militaire opleiding van niet meer dan een week in het kamp Pozo Rubio, een geconfisqueerd landgoed 10 kilometer buiten Albacete. Op 17 augustus wordt hij samen met Nanne Koolwijk en nog zes Interbrigadisten ter versterking van de XIde Internationale Brigade naar het front bij Teruel gestuurd. Daar zal hij twee dagen later ongetwijfeld zijn twintigste verjaardag hebben gevierd. Vijf dagen daarna, op 24 augustus 1937, begint het Republikeinse offensief om Zaragoza te veroveren: de slag om Belchite. 

Hoe het Dirk in deze slag en hierna is vergaan in Spanje is niet duidelijk. In ieder geval kreeg hij op 4 december 1937 toestemming om terug naar Nederland te gaan -  waarschijnlijk omdat hij kon aantonen dat hij in Nederland zijn dienstplicht moest vervullen. Dit, en moeten opkomen voor herhalingsoefeningen, was bij de Internationale Brigades vaak een reden om vrijwilligers toestemming te geven naar huis terug te keren. 

Maar wellicht ging hij ook terug omdat de CPN het misschien nuttiger vond in Nederland een jong, veelbelovend en toekomstig kaderlid te hebben, dan dat deze in Spanje diende in het republikeinse volksleger. Net als bij zijn vriend Casper Clement, die later terugkeerde, zullen de autoriteiten in Nederland niet van Dirks Spaanse avontuur op de hoogte zijn geweest, want hij is niet verhoord geworden door justitie en hij raakte  zijn Nederlandse nationaliteit niet kwijt.

Dirk Gonggrijp, in 1936 al goedgekeurd voor militaire dienst, zou begin 1937 worden opgenomen in  het 7de  Regiment Infanterie maar kreeg een jaar uitstel van eerste oefening. Amsterdamse dienstplichtigen voor de infanterie werden bijna altijd ingedeeld bij het 5de  of 7de  Regiment gelegerd in Amersfoort. Waarschijnlijk was defensie via de CID (Centrale Inlichtingen Dienst) op de hoogte van Dirks communistische opvattingen en wilde men geen potentiele linkse agitator tussen de Amsterdamse dienstplichtigen. Vlak voordat Dirk in maart 1938 moest opkomen werd zijn indeling veranderd in het 2de  Regiment Infanterie. Dit was het betrouwbare Regiment Limburgse Jagers, bestaande uit Limburgse dienstplichtigen en gelegerd in het verder van Amsterdam gelegen Venlo in het behoudende katholieke zuiden. En - dubbelpech - in 1938 werd, vanwege de onzekere politieke situatie in Europa, de dienstplicht van een half jaar verlengd tot 11 maanden. Op 24 februari 1939 zwaait hij af, maar moet op 29 augustus alweer opkomen tijdens de algemene mobilisatie bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. 

Na de meidagen van 1940 woont Dirk weer bij zijn ouders en overlijdt twee jaar later, dus nog maar 24 jaar oud, aan de gevolgen van tuberculose.