Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Jan is de jongste van zeven kinderen. Zijn vader is timmerman in dienst van de gemeente Amsterdam. Jan groeit op in de Amsterdamse Kinkerbuurt. Na de lagere school gaat hij naar de Ambachtsschool waar hij een opleiding tot elektromonteur krijgt. Later volgt hij nog een opleiding aan de MTS (Middelbare Technische School). Als hij achttien is verhuist hij met zijn ouders mee naar Amsterdam-Zuid. Begin 1934 gaat hij het huis uit en heeft hij een relatie met de 19jarige Maria Reijerse. Op 30 oktober 1934 wordt hun dochter Elisabeth geboren. Begin 1935 verhuizen ze naar de gemeente Haarlemmermeer, maar een jaar later zijn ze weer terug in Amsterdam. Na nog een jaar vertrekt Jan Wendels naar Spanje. Aan de relatie komt een einde.

Vanwege een oudere broer was Jan Wendels niet in militaire dienst geweest in het Nederlandse leger. Sinds november 1935 was Jan vakbondslid en vanaf oktober 1936 lid van de Communistische Partij Nederland(CPN). 

Op 29 april 1937 komt Jan Wendels aan in Albacete, het hoofdkwartier van de Internationale Brigades. Daar wordt hij ingelijfd als technicus en komt hij te werken in “el Taller no1 de las B.I.” (Werkplaats nr.1 van de Internationale Brigades).Op 1 juni wordt hij overgeplaatst naar Villanueva de la Jara, een kleine stad van ruim 3000 inwoners,   ca 60 km ten noorden van Albacete. La Jara, zoals het  meestal wordt genoemd, is de garnizoensplaats van het Amerikaanse Lincoln-bataljon van de XVdeInternationale Brigade. Tevens ligt even buiten het stadje een vliegveld van de Republikeinse luchtmacht. Een adellijk stadspaleis, Villa Enriqueta, is geconfisqueerd en omgetoverd tot militair hospitaal. Hier wordt Jan verantwoordelijk voor de röntgenapparatuur. Gewone soldaten verdienen 6, later10 pesetas per dag, Jan krijgt als technicus 11 pesetas, vanaf 1 december verhoogt tot 15 pesetas per dag. Hij werkt ook in de ziekenhuizen van Murcia, Valencia en Alicante. In 1938 werkt Jan als technisch specialist voor de röntgenapparaten van ziekenhuizen in Catalonië in Vic, Mataró en Barcelona. 

In augustus 1938 was Jan Wendels verbonden aan het militaire hospitaal van het XVdeLegerkorps te Valls, ten westen van Barcelona en circa 70 kilometer achter het front aan de rivier de Ebro. Onderdeel van dit legerkorps was de 35steDivisie bestaande uit de XIde, XIIIdeen XVdeInternationale Brigades. Deze divisie beet 25 juli de spits af in het bloedige Ebro-offensief van het Republikeinse Leger. Dit was de laatste grote heroïsche aanval van de Spaanse Republiek. Na een goed begin draaide het uit op een uitputtingsslag en uiteindelijk op een fiasco. Na ruim drie maanden kwam er een einde aan de gevechten. Er vielen aan republikeinse kant 45.000 gewonden, 30.000 militairen waren gesneuveld, de meeste onbegraven in het niemandsland. Door de grote verliezen aan materieel (geschut, tanks, vliegtuigen en vrachtwagens) was het lot van Catalonië hierna bezegeld. 

Jan Wendels wordt gewaardeerd in zijn werk:

“Buen trabajador, muy intelligente en su trabajo, un camarada bueno y  calmoso.” (goede arbeider , zeer intelligent in zijn werk, een goede en rustige kameraad.) En in een rapport - Barcelona 17 september 1938: “Buen camarada.  Muy capacitado en su especialidad. Ha rendido servicio muy útil.”  (Goede kameraad. Zeer vakbekwaam in zijn specialisme. Heeft veel nuttige diensten verleend.) In het voorjaar van 1938 wordt Jan Wendels zoals alle betrouwbare buitenlandse kameraden en brigadisten opgenomen in de Spaanse Communistische Partij (PCE). Later ontvangt hij het ‘Carnet de Honor’ van de 35stedivisie.

In oktober 1938 werden de Internationale Brigades opgeheven. Meer dan honderd niet gewonde Nederlanders werden door de Nederlandse gevolmachtigde in Barcelona Schlosser* opgenomen op een Laissez-Passerlijst voor repatriëring naar Nederland. Ook Jan Wendels stond op deze lijst. Op 5 december kwamen ze aan in Roosendaal en werden daar door de Nederlandse overheid getrakteerd op stamppot met varkenslapjes. Hun Nederlandse nationaliteit waren ze natuurlijk kwijt, dat dan wel.

Terug in Amsterdam trouwt Jan in 1943 met Louisa Charlotta Jensch. Na de oorlog worden er twee kinderen geboren: Dolores en Louis Charles. Hij krijgt ook zijn Nederlanderschap weer terug. Jan Wendels  overlijdt in 1979.

*De Duitser Franz Schlosser was op het einde van de Spaanse Burgeroorlog als viceconsul de laatste gevolmachtigde van de Nederlandse regering bij de Spaanse Republiek in Barcelona.

De minister-president van de Spaanse Volksfrontregering Juan Negrin had als blijk van goede wil richting Groot-Brittannië en Frankrijk op 21 september 1938 in de Volkenbond te Geneve aangekondigd de buitenlandse vrijwilligers in Spanje naar huis te sturen. Dus na het opheffen van de Internationale Brigades en een afscheidsparade in Barcelona in oktober 1938 werd door Schlosser op 25 november 1938 een Laissez-Passer opgemaakt met Nederlandse Internationale Brigadisten, de zogenaamde “Lijst Schlosser”.  115 Nederlanders gingen als één groep onder begeleiding van vertegenwoordigers van de Nederlandse regering in Frankrijk met de trein terug naar Nederland alwaar ze op 5 december in Roosendaal aankwamen. Al deze Internationale Brigadisten zouden in principe hun Nederlands Staatsburgerschap kwijtraken.