Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Nico Willenbroek raakt gewond in de slag bij Brunete en wordt op 12 juli 1937 opgenomen in een hospitaal in Madrid. Hierna staat hij op een lijst van een “Commission Medicale” van 14 augustus. Bij hem wordt dan vermeld: “nervosité” met het advies 15 dagen Benicasim. Dit is een vissersdorp aan de Middellandse Zee waar het hospitaal van de Internationale Brigades gevestigd is in veertig geconfisqueerde vakantievilla’s van rijke Spanjaarden. Met “nervosité” zal dus wel geen “zenuwachtigheid” bedoeld zijn maar eerder “shellshock”,  of wat men tegenwoordig PTSS (posttraumatisch stresssyndroom) noemt. Volgens het medisch advies zou Nico na 15 dagen weer geschikt zijn voor het front. Of dit is gebeurd en of hij daarna is ingezet in de slag om Belchite (24 augustus tot 7 september 1937) is niet bekend.
Op een verzamellijst uit 1938 van niet meer actieve interbrigadisten staat achter zijn naam “21.9.1937 inutil total.-”, dus ingaande 21 september 1937 geheel ongeschikt.

Nico Willenbroek was enig kind  van een marineman, later koopvaardijmatroos, bootsman op de grote vaart en leraar op de Amsterdamse Zeevaartschool. Nico was vernoemd naar zijn opa van vaderskant, een voormalig zeeman en agent bij de Amsterdamse politie.
Tot zijn vijftiende jaar woonde Nico op het Amsterdamse Kattenburg en het nabijgelegen Kadijksplein en de Hoogte Kadijk. Hij werd bankwerker en moest in 1924 in militaire dienst bij het 18de Regiment Infanterie.

Op 7 december 1936 vond op het Centraal Station in Amsterdam een passagierscontrole door de Nederlandse Inlichtingen Dienst (I.D.) plaats in de nachttrein naar Parijs. Zes personen werden er van verdacht dat ze als vrijwilliger naar Spanje wilden gaan. Eén van hen was Nicolaas Willenbroek. De anderen waren Steef Grose, Bertus Visser, Gerard du Bruin, Henk Claassen en Johan Botter. Maar in het proces-verbaal stond vermeld: “Bovengenoemde personen waren allen in het bezit van een Nederlandsch paspoort, en zy gaven negatieve verklaringen.”  De Nederlandse overheid kwam hier dus niet verder mee. Alle zes kwamen binnen twee weken aan in Spanje en vochten - op Bertus Visser na - in de Internationale Brigades.

Over de tijd die Nico Willenbroek in Spanje doorbracht is weinig bekend. Hij was in december 1936, als één van de eerste Nederlanders in Spanje aangekomen. Maar het archiefmateriaal van de Internationale Brigades van de laatste drie maanden van 1936 en de eerste helft van 1937 is vrij summier.
Wat we wel weten is dat hij in december 1936 opgenomen is in de Internationale Brigades en later is ingedeeld bij de genieafdeling van de XVde Brigade, een internationale brigade die in februari 1937 was opgericht. De XVde Internationale Brigade vocht - samen met de XIde, XIIde, XIIIde en 150ste Internationale Brigade - in de zomer van 1937 in de slag bij Brunete. Dit was een Republikeins offensief bedoeld om de – gedeeltelijke – omsingeling van Madrid ongedaan te maken.
Deze slag bij Brunete duurde drie weken, vond plaats in de maand juli van 1937 en werd uitgevochten in de door de zon geblakerde hoogvlakte ten westen van Madrid. In de zinderende hitte had men constant gebrek aan drinken. Dit vanwege de oorlogshandelingen en door de gebrekkige organisatie haperende aanvoer van voorraden. De verliezen aan de republikeinse kant waren enorm. Na afloop van de slag was meer dan de helft van de interbrigadisten  gesneuveld of zwaar gewond.
Onder de gewonden bevond zich Nico Willenbroek.

Op lijsten van eind 1937 van Nederlandse vrijwilligers stond Nico Willenbroek vermeld bij de gerepatrieerde kameraden. Omdat hij met toestemming van de Republikeinse Regering naar huis ging kon hij met de juiste papieren terug naar Nederland en werd zijn Spaanse krijgsdienst bij de Nederlandse autoriteiten niet bekend. Hierdoor raakte Nico zijn Nederlandse nationaliteit niet kwijt.

Op 15 juni 1939 werd Nico Willenbroek - 34 jaar oud – tijdens de zogenaamde voormobilisatie opgeroepen om weer in dienst te komen bij het Nederlandse leger.
Of hij tijdens de Duitse bezetting nog betrokken was bij het verzet is niet bekend. Maar hij was na de oorlog wel lid van de aan de CPN gelieerde vereniging ‘Verenigd Verzet 1940-1945’.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Nico Willenbroek lid van de CPN en het daaraan gelieerde vakverbond EVC. Tot 1956 was hij werkzaam als expeditie-medewerker bij de drukkerij van de partijkrant ‘De Waarheid’ en portier in het partijgebouw ‘Felix Meritis’ aan de Keizersgracht in Amsterdam. Hij was in de kost bij het echtpaar Mol in de Admiralenbuurt in Amsterdam-West en vanaf 1970 in Buitenveldert in Amsterdam-Zuid. Vanaf 1956 kon hij zijn bewakerswerkzaamheden op de Keizersgracht niet meer uitvoeren omdat hij in ploegendienst ging werken bij de zwavelzuurfabriek ‘Ketjen’ in Amsterdam-Noord.

Nico Willenbroek was actief lid van de CPN-afdeling ‘Jan van Galenbuurt’ en later van de afdeling ‘Buitenveldert’.
Door informatie van een infiltrant was de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) op de hoogte van het reilen en zeilen van deze twee CPN-afdelingen. Niet dat dit de BVD ooit veel op heeft geleverd. De politieke besluiten binnen de CPN werden door het hoofdbestuur - en door het hoofdbestuur alleen – genomen. De plaatselijke afdelingen hadden hier niets over te zeggen. Deze hielden zich bezig met ophalen van contributie, bezorgen en uitventen van ‘De Waarheid’ op markten en in winkelstraten, de verkoop van brochures en gekissebis over wie dat alles moest doen. Regelmatig kwam er een partijprominent ter vergadering om de partijlijn uit te leggen. Pas toen de CPN zich na 1970 openstelde voor linkse studenten kwam er wat reuring in de partijafdelingen. Zo werd de afdeling Buitenveldert overspoeld door nieuwe leden afkomstig uit het nabijgelegen studentencomplex ‘Uilenstede’.
Nico was ook lid van de Vereniging Nederland-USSR en was in 1966 mee met een groepsreis met een Tsjechoslowaaks vliegtuig naar Praag.
In 1976 werd Nico Willenbroek – 72 jaar oud - nog lid van het Amsterdamse districtsbestuur van de CPN.

Op donderdag 31 maart 1983 stond in het dagblad ‘De Waarheid’ de volgende advertentie:
Onze Vriend Nico Willenbroek is maandag overleden.
Wij zijn erg bedroefd maar respecteren zijn beslissing.
Hij was 78 jaar.
Kees Princen, Marjonne van Randwijk, Jan en Nico
Rob Veltman, Tineke Veltman, Mirjam en Arjenne
De crematie heeft op zijn verzoek in stilte plaats gevonden.
Amsterdam, 31 maart 1983