Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Marten Dijkstra werd op 2 maart 1937 door een hem onbekende man in Den Haag als chauffeur geworven voor het Spaanse Republikeinse leger. Dat is tenminste wat hij later bij terugkeer tegen de Parijse consul verklaard heeft. Hij was op dat moment al chauffeur en nog niet getrouwd. 

Uit stukken van de inlichtingendienst blijkt dat hij zich op 13 april ziek heeft laten melden bij zijn werkgever en de volgende dag op het station van Den Haag stond om naar Spanje te vertrekken. Volgens het bericht was Dijkstra de leider van een groepje van vijf man, allen communisten, en voorzag hij hun van treinkaartjes en geld. De groep was geïnfiltreerd door een inlichtingenman die van de finesses van de reis verslag doet. Dijkstra, die als enige een paspoort had, weet zijn reisgenoten de grens over te praten. Met hulp van Belgische en Franse communisten komen ze ook de Franse grens over en bereiken uiteindelijk Parijs.

Over zijn Spaanse tijd is niet veel bekend. Gustav is in zijn verslag niet over hem te spreken en noemt hem een deserteur. Hij zou zijn toevlucht bij het Nederlandse consulaat gezocht hebben en daar opgepakt en gevangen gezet zijn. Andere bronnen melden dat de consul in Valencia op 7 januari 1938 aan hem en Gaemers een paspoort verstrekt heeft en dat zou erop kunnen duiden dat hij gedeserteerd is.

Zijn vertrek uit Spanje vond uiteindelijk plaats in de groep van tien Spanjestrijders die met een militaire vrachtwagen uit Barcelona naar Figueras vluchtten (zie Oomkens en Krottje). Daar verdeelden ze zich in kleinere groepen om te voorkomen dat ze opgepakt werden. Dijkstra nam samen met Van Amsterdam en Van der Wal de trein naar Marseille en slaagde er inderdaad in te liften naar Montauban, waar de consul hen naar Parijs hielp.

Als ze op 19 april 1938 voor de consul in Parijs verschijnen, luistert deze welwillend maar besluit ze zonder steun heen te zenden omdat ze zonder toestemming in Spaanse krijgsdienst zijn geweest. Hij meldt wel dat ze een gunstige indruk op hem maakten. Waarschijnlijk is dat de reden dat hij hun toch wat geld meegegeven heeft om thuis te komen. Een aantekening op zijn Haagse gemeentekaart vermeldt dat hij op 28 april zijn Nederlanderschap verloren heeft.

Net als bij Van der Wal en Van Amsterdam probeert het ministerie via de gemeente Den Haag nog het geleende geld terug te krijgen. In juli schrijft de gemeente terug dat Dijkstra wekelijks f7,50 steun ontvangt. "Beiden hebben zich reeds eerder verklaard het verschuldigde te betalen, doch blijken daartoe niet bij machte te zijn”.

In februari 1956 krijgt Dijkstra zijn Nederlanderschap weer terug: "Verzoeker is gehuwd met een Nederlandse vrouw. Zijn politiek gedrag gedurende de oorlogsjaren was goed. Als deelgenoot in een auto- en motorrijwielverhuurbedrijf heeft hij genoegzame inkomsten. In overeenstemming met het ten aanzien van oud-Spanjestrijders gevoerde beleid wordt deze verzoeker voor kosteloze naturalisatie voorgedragen."