Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Rients (roepnaam Rien) Dijkstra was de oudste zoon in een gezin van twaalf kinderen. Hij was de zoon van Dirk Dijkstra, schipper en later stratenmaker, en Johanna de Wit, dienstbode.

Hij groeit op in Utrecht waar hij al op jonge leeftijd politiek actief wordt in de Communistische Jeugdbond. Een actie tegen stakingsbrekers in Utrecht leidt tot een veroordeling van een maand gevangenisstraf die hij, in eenzame opsluiting, uitzit in Nijmegen.

In 1934 neemt hij deel aan het Jordaanoproer. Naar aanleiding van een verlaging van de werklozensteun brak er 4 juli 1934 een oproer uit in Amsterdam dat zes dagen duurde en waarbij vijf doden en 56 zwaargewonden vielen.

Hij wordt bestuurslid van de Communistische Jeugdbond en volgt kadercursussen ter voorbereiding van een mogelijke deelname aan de Leninschool in Moskou.

Bij de militaire keuring ziet hij tot zijn verbazing dat er een foto van hem is opgehangen, hij wordt weggestuurd met de mededeling dat zijn aanwezigheid niet gewenst is.

Bij het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog besluit hij zoals velen om naar Spanje te gaan. Alhoewel hij in 1937 bij aanvang van zijn reis gearresteerd wordt op het Centraal Station van Utrecht lukt het hem toch enkele dagen later de reis naar Spanje voort te zetten. Na een reis via Antwerpen, Menen, Roubaix en Parijs maakt hij de clandestiene oversteek te voet over de Pyreneeën en via Espolla arriveert hij 29 juli 1937 in Albacete op het hoofdkwartier van de Internationale Brigades. Zijn vertrek naar Spanje leidt tot de eerste strafzaak in Nederland betreffende de overtreding van de Algemene Maatregel van Bestuur, waarbij indiensttreding bij een van de strijdmachten in Spanje wordt verboden. De bekende advocaat Simon de Jong, werkzaam voor de Internationale Rode Hulp (IRH), treed in deze zaak als verdediger op.

Dijkstra wordt ingedeeld bij het in juni 1937 opgerichte bataljon “12 Februar” van de XIde Brigade, een eenheid die voornamelijk uit Oostenrijkers bestond. Hij raakt al snel gewond en revalideert in Benicassim en Murcia. Daarna volgen vele veldslagen waaronder de beruchte veldslag van Teruel. Aan het Aragon front, in 1938, loopt hij natte pleuris op en komt hij terecht in een ziekenhuis. Na herstel neemt hij deel aan de laatste grote veldslag van de Internationale Brigades, de slag om de Ebro. Als in oktober 1938 de Internationale Brigades worden teruggetrokken en worden opgeheven gaat hij niet direct terug naar Nederland maar verblijft hij nog enige tijd in Parijs om te herstellen van de eerder opgelopen verwondingen.

Eind 1938 is hij weer terug in Utrecht en wordt hij direct weer politiek actief. Hij raakt  betrokken bij de Jeugdactie voor Hulp aan Joodse Vluchtelingen van Joop Westerweel en komt in contact met de nichtjes Truitje en Truus van Lier (die in WO2 betrokken zijn bij respectievelijk Kindjeshaven en CS-6).

Eén huis van hem vandaan, in Utrecht, woont ‘Hollander Piet’ oftewel Piet Laros. Na het uitbreken van de oorlog op 10 mei 1940 wijkt hij samen met een van zijn broers en Piet Laros tijdelijk uit naar Antwerpen. Na zijn terugkomst in Nederland doet hij illegaal werk voor de CPN in Utrecht, Rotterdam en Den Haag, het verspreiden van de illegale kranten De Vonk en De Waarheid. Hij werkt samen met Tjerk Kloostra en tevens wordt hij lid van de door oud-Spanjestrijders Sally Dormits en Krijn Breur geleide verzetsgroep Nederlandse Volksmilitie (NVM).

Hij ontloopt meerdere malen ternauwernood zijn arrestatie in Utrecht en Rotterdam. Echter op 11 september 1942 wordt hij, in opdracht van de Haagse SD-man Gros van Referat IV-A1, gearresteerd in de Tripstraat, Den Haag, waarna hij wordt overgebracht naar de gevangenis van Scheveningen. Er volgt een rechtszaak waarop hij 4 december 1942 ter dood wordt veroordeeld.

Nadat er ‘gratie’ is verleend, belandt hij in 16 december 1942 in kamp Amersfoort. Vervolgens wordt hij op 18 januari 1943 overgebracht naar kamp Vught. Hier ontmoet hij weer oud-Spanjestrijders zoals Krijn Breur, Piet Maliepaard, Karel Neijssel, en Theo van Reemst. In Vught verrichtte hij veel illegaal werk en heeft hij een belangrijke rol bij de ontsnapping van de ter dood veroordeelde marechaussee Smits.

Kamp Vught wordt na Dolle Dinsdag (5 september 1944) door de Duitsers volledig ontruimd. Nog steeds last hebbend van de verwonding aan zijn arm en om een gewisse dood te voorkomen - alleen arbeidsgeschikten hadden een kans te overleven -  verwijdert hij de beugel en het gips van zijn arm. Dijkstra wordt 6 september 1944 op transport gesteld naar concentratiekamp Sachsenhausen waar hij op 8 september aan komt. Daar krijgt hij een baan als schrijver op de schoenenfabriek.

Op 21 April 1945 begint de SS met de evacuatie van Sachsenhausen. Meer dan 33.000 gevangenen moeten zich in meerdere colonnes in de richting van de Oostzee begeven waar zij, zo was het plan, op schepen zouden worden gezet die tot zinken zouden worden gebracht. De gevangenen worden na een meerdaagse voetmars door de SS gedwongen in het Belower Wald te bivakkeren. Van 23 tot 29 April 1945 proberen de gevangenen hier te overleven. Op de 29ste April dwingt de SS de gevangenen weer verder te marcheren in noordwestelijke richting. Waarna op 1 Mei de SS ineens weg is en de gevangenen door geallieerden troepen worden bevrijd in de omgeving van Schwerin. Daar worden ze naar Hagenow gebracht en geregistreerd en verblijft hij daar tot ongeveer 15 Mei.

Thuis aangekomen in Nederland krijgt hij te horen dat zijn broer Johan Dijkstra, die in het verzet zat, op 31 januari 1945 was overleden na eerder op straat te zijn neergeschoten. Hij komt eerst op krachten bij de schoonfamilie van een van zijn broers maar belandt toch al gauw in het ziekenhuis door de ontberingen van de oorlog.

Doordat hij stateloos is en ook door de Koude Oorlog is het nagenoeg onmogelijk voor hem om een normaal bestaan op te bouwen en leidt hij een veelal zwervend bestaan. In 1958 trouwt hij maar hij blijft tot 1962 stateloos.

Eind jaren zestig komt hij in contact met Spaanse gastarbeiders en gaat Spanje weer een rol in zijn leven spelen. Samen met de oud-Spanjestrijders Piet Laros, Piet Maliepaard en Arie Kloostra richt hij in 1970 Acción Fuego op. Via oud-Spanjestrijder Toon van de Berg krijgt hij daarbij ook hulp van het Onafhankelijk Verbond van Bedrijfsorganisaties (OVB) en het "Comité Steun aan Strijdend Spanje”.

De solidariteitsgroep Acción Fuego wordt opgericht ter ondersteuning van Spaanse politieke gevangenen en hun gezinnen maar zij ondersteunt ook het Spaanse verzet tegen het Franco regime. Er wordt nauw samengewerkt met de PCE, Comisiones Obreras (CCOO) en CISE (Centre d’information et de solidarité avec l’Espagne) een Spaans-Franse solidariteitsgroep die in 1962 werd opgericht door Marcos Ana. Maar ook wordt er samengewerkt met de Nederlandse politieke partijen, vakbonden, studentenbeweging en organisaties van Spaanse gastarbeiders. Naast de directe financiële ondersteuning en de versturing van voedselpakketten naar politieke gevangenen en hun gezinnen worden er ook bijeenkomsten en acties georganiseerd en worden er brochures en boekjes uitgegeven. Een belangrijke actie is de bezetting van het Spaanse consulaat in Rotterdam in 1973. In dat jaar was Acción Fuego ook mede organisator van een grote landelijke demonstratie waar minister president Den Uyl de Spaanse regering opriep om af te zien van de doodvonnissen  die in het kader van de antiterreurwet waren uitgesproken.

Daarnaast zette Dijkstra zich in om de positie van gastarbeiders in Nederland te verbeteren. Ook maakte hij reizen naar Brussel, Parijs, Straatsburg, Genève en Berlijn voor het onderhouden van contacten met ex-politiek gevangenen, oud-verzetsstrijders en oud-Spanjestrijders en hun organisaties.

Na het verdwijnen van het Franco regime worden meerdere reizen naar Spanje gemaakt om verenigingen van ex-politieke gevangenen te ondersteunen. Op een van de reizen, januari 1976, waarin geld wordt overgebracht naar een vereniging van ex- politieke gevangenen in Barcelona wordt hij samen met Piet Laros gearresteerd door de Guardia Civil en belandt hij enige dagen achter tralies.

De laatste jaren van zijn leven neemt zijn gezondheid sterk af en wordt hij bedlegerig. Hij overlijdt op 69-jarige leeftijd.