Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Karel zag het levenslicht in een pension op de Amsterdamse Zeedijk. Zijn vader en moeder waren daar in 1912 van uit Antwerpen neergestreken. Kort voor de geboorte van Karel waren een ouder broertje en zusje in dat pension overleden. Ze werden resp. maar drie en één jaar oud. 

Zijn moeder kwam oorspronkelijk uit Amsterdam. Zijn vader was geboren in de stad Tilsit in het vroegere Oost-Pruisen (nu - nog steeds - Sovjetsk in de Russische regio Kaliningrad). 

Karels’ vader had, nadat hij omstreeks 1895 op 18-jarige leeftijd uit Duitsland was vertrokken zijn nationaliteit laten verlopen en was nooit Nederlander geworden. Hierdoor werden zijn vrouw en kinderen officieel ook “vreemdeling”

Ook in 1920 overleed er nog een pasgeboren broertje. En toen de kleine Karel acht was stierf ook zijn moeder. Hierdoor verbleef hij met zijn broertjes en zusjes twee keer een half jaar in een tehuis. Karel werd daarna kermisreiziger en chauffeur en was in 1934 - “vreemdeling” of niet - een half jaar in militaire dienst bij het 18de Regiment Infanterie. Na zijn diensttijd was hij op diverse Amsterdamse markten verkoper van kinderspeelgoed. Ook stond hij met zijn vader op verschillende kermissen in het land met een speelgoedattractie. 

Of hij toen politiek actief was is niet bekend. Wel was zijn oudere zuster Netje getrouwd met de toen bekende communist Frans Goulooze. Deze was een neef van Daan Goulooze, toen CPN-bestuurder, agent van de Komintern en directeur van de communistische uitgeverij Pegasus.

In december 1937 is Karel Kahlfuss met zijn vriend Sally Bierman in Parijs. Daar lopen ze hun oude vriend Henk Kloot tegen het lijf. Gezamenlijk melden zij zich aan bij het Parijse wervingsbureau voor vrijwilligers voor Spanje. 

Na een voettocht door de winterse Pyreneeën komen ze met de Nederlanders Jacob van Delft en Joop de Kruijff op 2 januari 1938 aan in het bergdorp Massanet. De groep bestaat verder nog uit 39 Joegoslaven, Polen, Fransen, Duitsers, Zweden, Tsjecho-Slowaken en verder één Roemeen, één Hongaar, één Italiaan, één Let, één Fin en een Oostenrijker.

De bovengenoemde vijf Nederlanders plus de al een paar dagen eerder in Massanet aangekomen Willebrord Philipoom komen de volgende dag aan in Albacete om zich aan te sluiten bij de Internationale Brigades.

Over zijn verdere verblijf in Spanje is vrijwel niets bekend. Is Karel Kahlfuss in Spanje gesneuveld? Omgekomen bij het terugtrekken van het Republikeinse leger tijdens het Aragonoffensief van Franco in het voorjaar van 1938? Veel Interbrigadisten zijn toen gedurende chaotische situaties vermist geraakt zonder ooit nog een spoor achter te laten. Op 23-jarige leeftijd naamloos verdwenen in een Franco-massagraf?

Karels’ vader werd in oktober 1939 gehoord door de Amsterdamse politie. Vader Kahlfuss vertelde dat hij niets meer van zijn zoon had gehoord en veronderstelde dat Karel misschien van Spanje naar Marokko was gegaan. Of was dit alleen maar wat vader Kahlfuss hoopte?  “Nadere gegevens hieromtrent kon – of wilde – hij niet verschaffen” meldt het politierapport.

Maar in het voorjaar van 1938 was er waarschijnlijk vanuit Nederland door familie al een verzoek gedaan bij de Spaanse republikeinse regering om inlichtingen over Karel Kahlfuss. Het Spaanse Ministerie van Defensie – landleger – bureau buitenlanders stuurde op 23 mei 1938 een brief aan het hoofdkwartier van de Internationale Brigades (zie extra documenten, hieronder de uit het Spaans vertaalde tekst):

           “Wilt u zo snel mogelijk de passende instructies geven om met de grootst mogelijke spoed aan de slag te gaan tot het verkrijgen van nieuws omtrent de in Nederland geboren Karl KAHLFUSS die volgens mededelingen is ingelijfd bij deze Brigades”

Dit had dus – zo goed als zeker - uiteindelijk niets opgeleverd.

Vanaf 5 december 1938 tot de eerste maanden van 1939 keerden de laatste Nederlandse interbrigadisten terug uit Spanje en Zuid-Frankrijk.

“Ik kan mij goed voorstellen hoe groot de behoefte is van nabestaanden aan bizonderheden over de dood van hun gestorvene, en hoe hardnekkig zij, bij gebrek aan zulke berichten, blijven hopen. Ik begrijp de vader van Karel Kahlfuss, die iedere keer als er een stel oud-Spanjestrijders terugkwam aan de trein verscheen met een winterjas over de arm – terwijl iedereen wist dat Karel dood was.”  (Karel van het Reve – 1977)