Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

“Er zijn ook avonturiers naar toe geweest, dat heb je in elke oorlog. We hadden ook een Hollander die bleek blanke slavinnenhandelaar geweest te zijn, die zat ook bij ons, die heette Kloot. En later is Kloot, hij is gewoon uit Spanje teruggekomen, en die is fascist geworden, is naar Rusland gegaan om te vechten.”

(uit transcript van interview met Oud-Spanjestrijder Jan van Eijk, 11 januari 1985)

Bovenstaande is feitelijk wat bezijden de waarheid maar, zoals in onderstaand levensverhaal zal blijken, klopt het  met de teneur van het leven van Henk Kloot in de 30er en 40er jaren van de vorige eeuw. Er was één constante in de militaire loopbaan van Henk Kloot: hij was hospitaalsoldaat, zowel in het Nederlandse leger, de Internationale Brigades als bij de Waffen-SS….

Henk Kloot was de oudste in een gezin van 15 kinderen. Toen hij eind december 1937 als 25-jarige naar Spanje vertrok was zijn jongste broertje twee jaar en zijn jongste zusje ruim een half jaar oud. Henk groeide op in de Nieuwmarktbuurt, toen één van de armste en meest verwaarloosde buurten van Amsterdam. Toen hij zestien was verhuisde het gezin naar een nieuwbouwwoning in Amsterdam-Noord. In oktober 1932 ging Henk Kloot in militaire dienst. Als gewetensbezwaarde anti- militaristische  AJC-er kreeg hij het voor elkaar dat hij als hospitaalsoldaat werd ingedeeld bij de geneeskundige troepen. 

(AJC = Arbeidersjeugdcentrale, de jongerenbeweging van de SDAP = Sociaal Democratische Arbeiders Partij, voorloper van de Partij van de Arbeid)

Henk werkte vanaf zijn 15de als expeditie-medewerker bij het sociaaldemocratische dagblad Het Volk en werd later lid van de SDAP. Ook was hij colporteur van Het Volk op het Amsterdamse Centraal Station. Hij trouwde in 1935 en in 1936 kregen hij en zijn vrouw een dochter. In 1937 verliet hij de echtelijke woning en woonde hij op een kamertje op de Martelaarsgracht vlakbij het gebouw van Het Volk. Maar rond het kruispunt Martelaarsgracht en Nieuwendijk waren vele louche uitgaansgelegenheden. Later verklaarde hij dat hij van zijn inkomen als colporteur royaal kon leven zodat hij in december 1937 met vriendinnetje Dodge naar Parijs vertrok voor een korte vakantie. Volgens deze latere verklaring bij de Amsterdamse politie in november 1938 raakte hij in Parijs in gesprek met Jan Brilman die in Spanje in dienst van de Republiek bij de ambulancedienst had gezeten. Brilman was onderweg terug naar Nederland en Dodge besloot met hem terug te reizen. Ook kwam Henk zijn oude vrienden Karel Kahlfuss en Sally Bierman tegen. Tezamen besloten ze zich aan te melden bij het Parijse wervingsbureau voor vrijwilligers voor de strijd in Spanje.

Ze gaan, met nog twee Nederlanders, Joop de Kruijff en Jakob van Delft, in een grote ploeg van vijftig internationale vrijwilligers de Spaanse grens over bij Massanet. Via Figueras in Catalonië komen ze aan in Albacete waar ze worden opgenomen in de Internationale Brigades. Henk zit bij de XIdeBrigade en ligt drie weken later, 25 januari 1938 in het Pontonesziekenhuis in Madrid. Hierna doet hij volgens bovengenoemde verklaring dienst als hospitaalsoldaat en krijgt 10 peseta’s per dag betaald. In die latere verklaring  - na terugkeer in Nederland - bij  de Amsterdamse politie vertelt Henk Kloot dat hij ziekenverpleger aan het front is geweest bij het Ebro-offensief in de zomer van 1938.

Maar in het archief  van de Internationale Brigades wordt vermeld dat hij “cabo” (korporaal) was in het 41ste  bataljon – het eerste bataljon “Edgar André” van de XIde Internationale Brigade -  en in die rang  in juli en augustus 318 pesetas en 50 centavos per maand ontving als soldij. Hij heeft dus wel degelijk als interbrigadist aan het front  gevochten.

 In de maand augustus hoort Henk van zijn moeder dat hij op 15 september 1938 op moet komen voor herhalingsoefeningen bij het Nederlandse leger. Hij krijgt verlof om terug te keren. Samen met de Rotterdammer Jaap Heshof gaat hij naar Parijs. Op 15 september 1938 is hij weer terug in Amsterdam. Na een paar weken in Nederlandse militaire dienst moet hij zich melden bij de Centrale Recherche van de Amsterdamse politie. In november legt hij de bovengenoemde uitgebreide verklaring af en noemt daar nogal wat namen en identificeert Klaas Jansen aan de hand van een in bezit van de politie zijnde foto. Zijn Nederlands staatsburgerschap wordt hem afgenomen.

Hierna was Henk Kloot werkloos. In augustus 1939 kwam hij bij de algemene mobilisatie weer in actieve militaire dienst. Op zijn bezwaar hoe dat was te rijmen met het feit dat hij geen Nederlander meer was werd volgens hem toegezegd dat men daar later wel op terug zou komen. Hij diende bij de Geneeskundige Troepen op het vliegveld Soesterberg. Na de capitulatie van het Nederlandse leger werkte Henk tot 1943 als ziekenverpleger bij de luchtbeschermingsdienst van de Amsterdamse GG&GD (gemeentelijke geneeskundige en gezondheidsdienst). In 1942 was hij opnieuw getrouwd en in 1943 kreeg hij een zoon. Omdat bekend was dat hij politiek links was georiënteerd en daar voor uitkwam kwam hij door toedoen van een NSB-collega terecht op het SD-bureau in de Nieuwe Doelenstraat. Daar werd hem hardhandig duidelijk gemaakt dat hij dat beter in de toekomst kon nalaten. (SD is de Sicherheits Dienst, de politieafdeling van de SS).

Wat er daarna in het hoofd van Henk Kloot gebeurde, is of een psychologisch raadsel of een geval van opportunisme. Hij nam de vlucht naar voren. Hij verraadde een bejaardenverpleegster die naar de Engelse radio had geluisterd en daarvoor tot vier maanden gevangenisstraf werd veroordeeld, werd lid van de NSB en meldde zich aan voor de Landwacht Nederland, sinds oktober 1943 Landstorm Nederland, een onderdeel van de Waffen-SS. Er zijn geen aanwijzingen dat hij aan het Oostfront is geweest. Henk Kloot was gewondenverzorger in de slag om Arnhem en raakte zelf gewond bij een luchtaanval. Na de Duitse capitulatie kwam Henk Kloot terecht in een interneringskamp. Hij werd door de Bijzondere Rechtspleging veroordeeld tot 4 jaar dwangarbeid, na cassatie teruggebracht tot 2½ jaar, voor o.a. hulp aan de vijand, en vervallen verklaard van zijn Nederlandse burgerrechten. Zijn proces werd nog even juridisch interessant, want hoe kon iemand zonder nationaliteit en burgerrechten veroordeeld worden voor landverraad en zijn burgerrechten kwijtraken die hij niet meer had.

In maart 1948 kwam Henk Kloot weer vrij en werd hij conciërge. Later kreeg hij zijn Nederlandse nationaliteit weer terug en liet hij zijn naam veranderen in Hoots.