Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Jean Henri Marinus Knol, roepnaam Harry, is geboren in Amsterdam als jongste van drie kinderen. Zijn vader was werkman, zijn moeder huisvrouw. Hij heeft alleen de lagere school doorlopen en is daarna gaan werken. Hij heeft verschillende banen o.a. ijsventer, transpostarbeider en leerling-chocolatier. In juni 1933 trouwt hij met Johanna Catharina Brandenburg. Zij vestigen zich op het Sumatraplantsoen in Amsterdam. Hij vervult zijn militaire dienstplicht bij het 7de Regiment Infanterie en brengt het tot korporaal. Deze informatie is afkomstig uit een verhoor dat hem is afgenomen bij aankomst in Engeland en voor zijn diensteming in de Irene Brigade. Wat hij niet meldt is dat hij bestuurslid is geweest van de Vereniging Vrienden van de Sovjet Unie (V.V.S.U.), een sterk aan de CPN gelieerde organisatie. Mogelijk is de reden dat hij zich niet wil profileren als lid of sympathisant van de CPN. Hij zegt geen lid te zijn van een politieke partij, maar vanuit een anti-fascistische overtuiging vertrokken te zijn naar Spanje.

Hij komt op 30 augustus 1937 aan in Albacete en wordt ingedeeld bij de 11de Brigade. Over zijn tijd in Spanje is niet bekend tot hij bij het Ebro-offensief in april 1938 krijgsgevangen wordt gemaakt door de Franco-troepen. Na enige omzwervingen langs verschillende kampen komt hij uiteindelijk terecht in het concentratiekamp in Miranda de Ebro. Hier zitten in totaal 24 Nederlandse Interbrigadisten in krijgsgevangenschap, naast een aantal andere Nederlanders die om andere redenen daar worden vastgehouden. Het leven in deze kampen is slecht; er is weinig voedsel, de hygiëne laten veel te wensen over en er is nauwelijks medische zorg.

Voor vrijlating in het kamp zijn de Nederlanders afhankelijk van de inzet en bemiddeling van de Nederlandse regering en haar diplomatieke vertegenwoordiging in Spanje. Het resultaat daarvan liet te wensen over. Een eerste groep van 4 personen kan al in december 1939 vertrekken, maar vervolgens duurt het tot 1942 voor de volgende groep wordt vrijgelaten. De laatste Nederlandse Interbrigadisten komen pas in 1943 vrij. Voor een deel had dit te maken met tegenwerking vanuit Spanje, dat, na afloop van de burgeroorlog die zo sterk  gekenmerkt werd door ideologische tegenstellingen, de buitenlandse “handlangers” van de “roden”, de “huurlingen die nonnen verkrachten en enkel op buit uit waren”, zoals ze in de rechtse pers werden afgeschilderd, eigenlijk niet ongestraft wilde laten gaan.
Aan de andere kant was er binnen de Nederlandse regering niet altijd evenveel enthousiasme om zich in te zetten voor de “ex-Nederlanders” en diplomatieke druk uit te oefenen ten gunste van hun vrijlating. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog veranderde dit omdat de inzet van de Nederlandse Interbrigadisten in een ander daglicht kwam te staan en men positiever tegen hen aankeek. Het maakte de vrijlating er niet makkelijker op omdat Spanje toen door Duitsland onder druk werd gezet om krijgsgevangenen die zich na vrijlating mogelijk zouden kunnen aansluiten bij de geallieerde troepen tegen te houden.

Halverwege 1943 worden de laatste 9 Nederlandse Interbrigadisten in groepjes van twee of drie vrijgelaten uit Miranda de Ebro. Het is niet duidelijk wat hun invrijheidstelling nog zo lang in de weg heeft gestaan. Er is geen aanwijzing te vinden dat er bewust is geselecteerd door de Spaanse of  de Nederlandse autoriteiten. De opsplitsing lijkt eerder door willekeur bepaald te zijn. In ieder geval konden ze via Portugal rechtstreeks naar Engeland. Een aantal maakte de reis per schip, enkele met het vliegtuig. De laatsten vertrokken overigens pas in februari ’44 uit Portugal.

Harry Knol kan al in juli 1943 vertrekken, samen met Jan Hogendorp, Marinus Richel, Herman Scheerboom en Adriaan Thomas. Knol wordt ingedeeld bij de Prinses Irene Brigade en krijgt hij de rang van korporaal, waarschijnlijk omdat hij bij het vervullen van zijn dienstplicht in die rang is afgezwaaid. Later wordt hij bevorderd tot sergeant.

Er is in Engeland bij de indiensttreding  bij de Irene Brigade veel gedoe over het verloren Nederlanderschap. Er zijn naast de voormalige leden van de Internationale Brigades nog andere “ex”-Nederlanders in Engeland die men wil opnemen in de Irene Brigade. Het gaat dan vooral om Nederlanders die in het Franse Vreemdelingenlegioen hebben gediend. Er zijn zowel juridische als praktische bezwaren om het verlies van het Nederlanderschap ongedaan te maken, en met hernaturalisatie wil de regering wachten tot de democratische verhoudingen weer hersteld waren in Nederland. Uiteindelijk wordt toch besloten tot hernaturalisatie en dat resulteert in een Koninklijk Besluit dat 50 “voormaligen Nederlanders, die zich thans in Nederlandschen krijgsdienst bevinden en niet een vreemde nationaliteit bezitten, naar aanleiding van hun daartoe te kennen gegeven wensch het Nederlanderschap wederom deelachtig te doen worden.” Het besluit werd per 29 juni 1944 van kracht, en naast Harry Knol kregen ook Marinus Richel, Herman Scheerboom en Willem Schaumbach, die als Engelandvaarder in Engeland was gekomen, hun Nederlanderschap terug.

Knol gaat bij de indiensttreding bij de Irene Brigade een vrijwillig dienstverband aan voor de tijd dat Nederland in oorlog is, en die na het sluiten van de vrede nog verlengd kan worden voor een half jaar. Uiteindelijk blijft hij tot juni 1947 in dienst in Engeland.

Zijn huwelijk overleeft de lange periode dat hij afwezig is geweest niet. In 1946 wordt de scheiding uitgesproken. Op 3 mei 1947 treedt hij Londen in het huwelijk met Ruby D. Lacey. Of hij ooit nog terug is gekomen naar Nederland of zich in Engeland heeft gevestigd is niet duidelijk. En ook hoe het verder met hem is gegaan, is niet bekend.