Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Gerrit Jan Wiggermans was de jongste in een gezin met acht kinderen. Z’n vader werkte bij het spoor. Voordat Gerrit Jan  op 38-jarige leeftijd naar Spanje vertrok had hij een nogal onregelmatig leven geleid. Hij was achtereenvolgens bakker, kermisklant, groente- en fruithandelaar, fabrieksarbeider en opperman. In 1918 zat hij in hechtenis voor diefstal. In 1919 was Gerrit Jan in militaire dienst bij de 21ste batterij 6-Veld infanteriegeschut. Op medische gronden werd hij in januari 1920 uit de dienst ontslagen. In 1920, 1921 en 1922 zat hij voor twee periodes in de Rijks-tewerk-instellingen van Veenhuizen en Norg in Drente.

Gerrit Jan Wiggermans trouwde in 1924 in Soest met Geertje Maassen. Daarbij echtte hij twee van hun kinderen. In 1925 verhuisden ze naar Amsterdam. Daar werden nog twee kinderen geboren, waarvan er één heel jong overleed. In de loop van de dertiger jaren was Gerrit Jan politiek links actief. In zijn huis in de Pieter Nieuwlandstraat werden vergaderingen gehouden en hij hield zich vanaf 1936 bezig met steun aan de Spaanse Volksfrontregering. In september 1937 vertrok hij zelf naar Spanje. Op het Museumplein stapt Gerrit Jan Wiggermans op de bus naar Brussel. Daar ontmoet hij Leendert van der Vegt, een medebewoner uit de Amsterdamse Dapperbuurt. Samen gaan ze naar Parijs. Op 20 september gaat Gerrit Jan de Spaanse grens over en komt aan in het grensdorp Espolla. Hierna gaat het naar Albacete, de garnizoensplaats van de Internationale Brigades en naar het instructiebataljon in het nabijgelegen Madrigueras.

Gerrit Jan Wiggermans en Wouter de Wit worden, samen met drie Oostenrijkers, een Duitser, een Belg en een Zwitser, ingedeeld bij een afdeling met negentien Spaanse scherpschutters.

Gustav Szinda is zeer over hem te spreken: “… im Januar 1938 zur 11.Brigade. War ein guter Soldat, besonders ein sehr guter Schütze, …” (..januari 1938 bij de XIde Brigade. Was een goede soldaat, in hoge mate een zeer goede schutter..) maar ook: “…aber sehr undiszipliniert und ein starker Trinker.” (maar erg  ongedisciplineerd en een zware drinker..)Na de winterslag om Teruel en de verdediging van de Alfambra-vallei (dec.1937-jan.1938) en het  nationalistische Aragon offensief(mrt.-apr.1938) hadden de 35ste en 45ste divisie, waar de Internationale Brigades deel van uitmaakten, iedere gevechtskracht verloren en werden teruggetrokken naar Catalonië om op adem te komen.  Gerrit Jan houdt het dan voor gezien en bereikt al dan niet met een verlofpas Barcelona. Zijn bedoeling is om zich te melden bij het Nederlandse consulaat, maar hier staan Republikeinse soldaten voor de deur om hulp aan deserteurs te voorkomen. Bij de haven komt Gerrit Jan in contact met een Nederlandse zeeman die regelt dat hij als verstekeling op een schip naar Marseille kan meevaren.

In Marseille krijgt hij van de lokale Consul van der Waarden een “laissez-passer” plus een treinkaartje naar Parijs met de opdracht zich bij het Nederlandse Consulaat-Generaal aldaar te vervoegen. Begin mei meldt hij zich daar samen met Jan Hulst, een andere deserteur. Wat betreft zijn nationaliteitsverlies zag Gerrit Jan de bui al hangen en verklaart net als veel andere Nederlandse vrijwilligers dat hij, net als Jan Hulst, alleen maar kok geweest was en nooit militair was ingezet. De Nederlandse diplomatieke dienst zal wel gedacht hebben dat de maaltijdverstrekking bij de Internationale Brigades een geheel Nederlandse aangelegenheid moet zijn geweest, maar de humor hiervan zullen die heren wel niet hebben ingezien.

Het consulaat geeft hem geld en treinkaartjes voor de reis naar Amsterdam, en stuurt ook een rapport naar Nederland over het gesprek met Wiggermans. Ook belt de consulaatmedewerker d’Acquin met het hoofbureau van Politie in Amsterdam. Gerrit Jan wordt in Amsterdam meteen aangehouden en op 4 mei 1938 uitgebreid verhoord. Hij verklaart wederom dat hij alleen als kok had gewerkt en wel voor 10 pesetas per dag. Gerrit Jan vertelt dat hij werd betaald door Zuidema (schuilnaam van Janrik van Gilse), de Commissaris van de Nederlanders bij de XIde Internationale Brigade en in dienst bij het Spaanse Republikeinse leger. Het mocht niet baten: Gerrit Jan Wiggermans verliest alsnog zijn Nederlandse nationaliteit.

In 1952 scheidde Gerrit Jan Wiggermans van zijn vrouw. In 1966 overleed hij zonder ooit nog zijn Nederlandse nationaliteit te hebben teruggekregen.