Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Het korte verblijf van Evert Teunisse in Spanje leidde tot een felle botsing met zijn kameraden, een affaire die vervolgens nog eens breed werd uitgemeten in het Volksdagblad, het partijorgaan van de Communistische Partij Holland. In de "Dagelijksche Berichten, no 106", het gestencilde blaadje dat in Spanje onder de Nederlanders werd verspreid hebben Trijn Hulleman en Simon Boom - beiden werkzaam in een ziekenhuis in Murcia -  geen goed woord over voor Teunisse. Trijn: "Alle tijd dat hij hier was, heeft hij kans gezien om zich aan alle werk te onttrekken." Simon Boom vertelt dat hij twee weken een kamer met hem deelde, Evert was als verwarmingsmonteur aangesteld in het ziekenhuis: " Nadat hij de verwarming had bekeken (hij heeft de ketel nooit kunnen vinden) heeft hij niks aan dit werk gedaan (..) Daarna zou Teunisse bij me komen smeden, omdat hij beweerde dat hij smeden kon. Ook daarvan kwam niets." De "Dagelijksche Berichten" citeren ook uit een brief van Teunisse waar een heel andere voorstelling van zaken wordt gegeven: "Ik verzorg hier het electra en help tevens een Hollands kameraad, instrumentmaker, met het smeden van kunstarmen en benen. Ik heb ook masseren geleerd aan de kameraden met stijve armen en benen. Dat is heel iets anders maar daarom niet minder belangrijk. Hier kan ik pas goed zien wat de arbeiders uit de hele wereld over hebben voor het front van de arbeiders."

Ook de rest van de brief is uitermate positief over het verblijf in Spanje, en "veel wordt door onze Russische kameraden gedaan." In augustus '37 wordt Teunisse gekeurd door de medische commissie van de Internationale Brigade en die oordeelt dat hij geschikt is voor het front. Het moet het moment zijn geweest waarop hij besluit er vandoor te gaan. In september is hij in Parijs en doet hij een beroep op de Nederlandse consul. Hij vertelt -zoals zoveel anderen- dat hij puur voor werk naar Spanje was 'geronseld' en dat het geld voor een paspoort en zijn reis door de CPN was betaald. Het woord ronselen valt opnieuw in een verhaal dat enige tijd later in "De Telegraaf" staat - en dat wekt de verontwaardiging van wie hem gekend en meegemaakt heeft. Het "Volksdagblad" schrijft:

Het is nu enkele weken geleden dat in het bijzonder de "Telegraaf" een campagne begon tegen de zogenaamde ronselarij van Nederlanders voor het Spaanse Republikeinse leger. Het werd zo voorgeteld alsof mensen, onbewust van het feit dat er in Spanje gevochten werd, daarheen gelokt  werden met valse beloften. Wij hebben onmiddellijk en met onweerlegbare feiten aangetoond, dat hiervan nooit sprake is geweest. Wij hebben niet alleen de leugens van sommige deserteurs in "De Telegraaf" aan de kaak gesteld maar ook de draaierige houding van de 'Arbeiderspers' ten scherpste afgekeurd. Maar er is meer! Ook onder de Nederlanders in Spanje heeft het geschrijf grote verontwaardiging gewekt. Zij, die vrijwillig en bewust naar Spanje gereisd zijn, om daar tegen het fascisme te strijden en die reeds getoond hebben tot de beste elementen van de Internationale Brigaden te horen zij komen er vol weerzin tegen op dat er door sommige voze elementen in Nederland zulke leugens worden verspreid. Een van hen, die zich hieraan schuldig heeft gemaakt, was zekere Theunisse."

Waarop de brieven volgen van Hulleman en Boom. Teunisse krijgt wel de gelegenheid tot een weerwoord - dat verschijnt op 8 oktober 1937 in Het Volksdagblad en hij richt zich vooral tot Boom:

"Zou Simon Boom zo vriendelijk willen zijn te zeggen wat dan wel mijn arbeidersvijandige houding geweest is in Murcia? Heb ik ooit verklaard dat het in Murcia slecht was voor de arbeiders? (..) Wanneer ze me in Albacete dadelijk naar het front hadden gestuurd, ik had het wel gedaan! (..) Maar toen ik in het hospitaal de ellende zag van de kameraden die gewond waren, toen zonk mij de moed in de schoenen. Is dat een misdaad,Simon? (..) Noem me een deserteur, desnoods een lafaard maar schuif me niets in de schoenen dat ik niet gedaan heb. Ten eerste heb ik nooit verklaard dat ik geronseld was, niet aan "De Telegraaf', niet op het hoofdbureau van politie waar we ons moesten melden. En ronselaars aangebracht heb ik ook niet, om de doodeenvoudige reden: er waren geen ronselaars, dus nog minder geronselden."

Het artikel in "De Telegraaf' bleek niet te achterhalen - de verklaringen die Teunisse aflegde op het hoofdbureau van politie daarentegen wel. Hij heeft het daar inderdaad niet meer over ronselen - zoals hij in Parijs had verteld - maar hij is wel de eerste die de politie inlicht over het bestaan van strafkampen voor deserteurs uit het Republikeinse Leger in Spanje. Met name het strafkamp 'Lucas' noemt hij: "Teunisse verklaarde dat er wel eens 5 Nederlanders op één dag in dat kamp werden opgesloten, omdat zij gedeserteerd waren van het front. Ook hoorde hij bij geruchte dat er een Fries was doodgeschoten." Hij verstrekt de politie ook de namen van enkele politiek-commissarissen en hij laat op het bureau een foto achter waar hij zelf opstaat, in het gezelschap van onder meer Piet Laros en Noortje Diamant.

Ook bij de Binnenlandse Veiligheidsdienst, die Teunisse in 1953 in kaart heeft gebracht als oud-Spanjestrijder, stond hij bekend als deserteur. De Veiligheidsdienst meldt ook dat Teunisse in oktober 1940 vrijwillig in Duitsland is gaan werken bij de spoorwegen en als nationaalsocialist is teruggekomen. Van mei 1941 tot september 1942 zat hij bij het NS Kraftfahrkorps (NSKK) in Brussel, in januari 1943 volgde hij de opleiding bij de Landstorm in Ede en hij trad in dienst bij de Waffen SS. Daardoor werd hij statenloos.

Over zijn verdere leven is niets bekend.