Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Jan Hogendoorn is geboren op 7 februari 1916 in IJsselstein. Zijn vader, Hermanus Eliza Hogendoorn, was hoepelmaker van beroep. Hij trouwde in 1907 met Wilhelmina Hol. In het gezin werden 9 kinderen geboren waarvan er 2 jong overlijden. Het gezin verhuisde regelmatig: het huwelijk werd voltrokken in Leerdam, daarna werd een kind geboren in Meerkerk, de volgende in Heusden, dan Vianen en daarna in IJsselstein. Dan verdwijnt de drang of dwang om te verhuizen, want daar worden de laatste 3 kinderen geboren.

In 1937 vertrekt hij vanuit Utrecht, waar hij op dat moment woont, naar Spanje. Het is onbekend hoe de reis is verlopen. In november 1937 treedt hij in dienst van de Internationale Brigades en waarschijnlijk in compagnie De zeven Provinciën. Hij is met een aantal andere Nederlanders bij het Aragon-offensief in handen gevallen van de Franco-troepen. Na enige omzwervingen langs verschillende kampen komt hij uiteindelijk terecht in het concentratiekamp in Miranda de Ebro. Hier zitten in totaal 24 Nederlandse Interbrigadisten in krijgsgevangenschap, naast een aantal andere Nederlanders die om andere redenen daar worden vastgehouden. Het leven in deze kampen is slecht; er is weinig voedsel, de hygiëne laten veel te wensen over en er is nauwelijks medische zorg.

Voor vrijlating in het kamp zijn de Nederlanders afhankelijk van de inzet en bemiddeling van de Nederlandse regering en haar diplomatieke vertegenwoordiging in Spanje. Het resultaat daarvan liet te wensen over. Een eerste groep van 4 personen kan al in december 1939 vertrekken, maar vervolgens duurt het tot 1942 voor de volgende groep wordt vrijgelaten. De laatste Nederlandse Interbrigadisten komen pas in 1943 vrij.

Voor een deel had dit te maken met tegenwerking vanuit Spanje, dat, na afloop van de burgeroorlog die zo sterk gekenmerkt werd door ideologische tegenstellingen, de buitenlandse “handlangers” van de “roden”, de “huurlingen die nonnen verkrachten en enkel op buit uit waren”, zoals ze in de rechtse pers werden afgeschilderd, eigenlijk niet ongestraft wilde laten gaan. Aan de andere kant was er binnen de Nederlandse regering niet altijd evenveel enthousiasme om zich in te zetten voor de “ex-Nederlanders” en diplomatieke druk uit te oefenen ten gunste van hun vrijlating. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog veranderde dit omdat de inzet van de Nederlandse Interbrigadisten in een ander daglicht kwam te staan en men positiever tegen hen aankeek. Het maakte de vrijlating er niet makkelijker op omdat Spanje toen door Duitsland onder druk werd gezet om krijgsgevangenen die zich na vrijlating mogelijk zouden kunnen aansluiten bij de geallieerde troepen tegen te houden.

Halverwege 1943 worden de laatste 9 Nederlandse Interbrigadisten in groepjes van twee of drie vrijgelaten uit Miranda de Ebro. Wat mogelijk vertragend heeft gewerkt is een “kastje-naar-de-muur”-spelletje dat Spanje en Portugal met elkaar speelden: Spanje was pas bereid de krijgsgevangenen vrij te laten als er een visum voor Portugal voor hen was. En Portugal wilde alleen een visum uitgeven voor degenen die waren vrijgelaten uit het kamp.

In juni 1943 kan Hogendoorn uiteindelijk samen Harry Knol, Herman Scheerboom, Rinus Richel en Adriaan Thomas vertrekken naar Portugal. Dan duurt het om onduidelijke redenen nog tot eind februari 1944 voor zij in Engeland aankomen.  Hogendoorn wordt ingelijfd bij de Nederlandse troepen in Engeland, in eerste instantie bij het Detachement Londen. In mei 1944 gaat hij over naar de koopvaardij.

In 1951 duikt zijn naam op bij Bureau Nationale Veiligheid, in een verzoek om inlichtingen van het ministerie van Binnenlandse Zaken aan de politie in Amsterdam, mogelijk omdat hij een verzoek tot renaturalisatie zou hebben gedaan. Of hij gerenaturaliseerd is onbekend.
Verdere gegevens zijn over hem niet bekend.