Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog

Arnold de Vries was het enige kind van een alleenstaande joodse moeder. Hij groeide op in Amsterdam-Zuid, in de wijken De Pijp en de Rivierenbuurt. Na het 7de leerjaar volgde hij de ULO. Daarna ging hij werken als kelner en deed hij een cursus  “moderne talen”. Toen hij 14 jaar was trouwde zijn moeder met de diamantbewerker Johannes Casper Engelsma. In de dertiger jaren stond Arnold de Vries zowel in Amsterdam als Rotterdam bekend als dansleraar. Op zijn één-en-twintigste trouwde Arnold met Jaantje den Arend. Dit huwelijk bleef kinderloos.

In oktober 1936 bevindt Arnold de Vries zich in Parijs en vandaar reist hij door naar Spanje. In Albacete, waar het pas opgerichte hoofdkwartier van de Internationale Brigades zich bevindt , wordt hij op opgenomen in de XVde Brigade en ingedeeld bij het “E.M.Batallón”(Entrenamiento Militar = militaire opleiding). Samen met de Amsterdammer Nico Willenbroek komt hij na zijn opleiding bij het Engelse “Saklatvala” Bataljon van deze brigade. (De XVde Internationale Brigade bestond verder nog uit het Balkan “Dimitrov” bataljon, het Frans-Belgische “6de Februari” bataljon  en het Amerikaanse “Abraham Lincoln” bataljon). Later zit Arnold bij de staf van de brigade.

Op 6 februari 1937 beginnen de troepen van Franco ca 15 km ten zuiden van Madrid een offensief bij de rivier de Jarama met als doel de ten zuidoosten van de hoofdstad lopende weg naar Valencia af te snijden. Aanvankelijk weten de nationalistische troepen in 10 dagen ca 20 km naar het oosten op te rukken. Vooral het Engelse bataljon lijdt op 12 februari zware verliezen. Na zeven uur van hevige gevechten op de “Suicide Hill” zijn er van de 600 man 350 uitgeschakeld. Op 17 februari 1937 beginnen de republikeinen een tegenaanval waarbij de nationalisten gedeeltelijk worden teruggeslagen. Ook de XVde Brigade wordt weer ingezet. Arnold raakt hierbij gewond. Op 18 februari krijgt hij door nationalistisch mitrailleurvuur een kogel in zijn hoofd. Hij wordt van het front weggehaald en aan de Middellandse Zee verpleegd in Tarragona. Daarna, op 20 april 1937 staat Arnold de Vries als tolk vermeld op het kantoor van de XIde Internationale Brigade in Albacete.

Enige tijd later melden Arnold de Vries en Martin Broers, in militair uniform, zich voor repatriëring op het Nederlandse consulaat in Valencia. Zij treffen daar Jan Homma die ze aan burgerkleding helpt. Met zijn drieën gaan ze naar Frankrijk. Arnold de Vries komt na enige weken van omzwervingen weer terug in Nederland. Er gaat een gerucht dat Martin en Arnold helemaal niet in Nederland terug zijn geweest. Ze zouden drie dagen in Roosendaal gevangen hebben gezeten, hun paspoorten zouden zijn afgenomen en daarna zouden zij als ongewenste vreemdelingen door de marechaussee over de grens zijn gezet.In een brief van de Koninklijke Marechaussee aan het Departement van Justitie in Den Haag: 

“….heb ik de eer UWeledelgestrenge beleefd te berichten dat dezerzijds omtrent die aangelegenheid niets bekend is. Bedoelde of andere, onder dezelfde omstandigheden verkeerende personen zijn alhier in de kazerne niet vastgehouden of over de grens geleid”.

Maar in juni is Arnold - weer in gezelschap van Martin Broers - op weg naar Spanje. Hij gaat  op 13 juli de grens over en wordt op 17 juli 1937 - zonder dat er repercussies volgen - opnieuw opgenomen in de Internationale Brigades. Is deze desertie soms een dekmantel geweest voor een speciale opdracht  buiten Spanje?

Hij wordt dan instructeur, maar waarin is niet duidelijk. Op 23 december 1937 vindt er een republikeins offensief plaats aan het Andalusische front tussen de steden Cordoba en Jaen. Dit offensief is in de geschiedschrijving van de Spaanse Burgeroorlog ondergesneeuwd geraakt door de grote winterveldslag om Teruel die tegelijkertijd plaatsvindt. 28 december raakt Arnold de Vries daar gewond aan zijn linkerbeen en wordt daarna opgenomen in het hospitaal van het 20 km achter dit front gelegen stadje Andujar.

Om één of andere reden vinden de aan de legereenheden toegevoegde politieke commissarissen, meest trouwe Stalinisten, Arnold de Vries politiek niet zuiver op de graat. Hij wordt er van verdacht  “Agentenarbeit” te verrichten en “Provokateur” te zijn. Ook het “Het Volksdagblad”, orgaan van de CPN, doet nog wat duiten in het zakje om zijn naam door het slijk te halen. Hij zou in zijn eerste periode in Spanje “dronkenmannetje hebben gespeeld”, bezig zijn“…ten koste van de Spaanse republiek zich een goed leven te verschaffen” en tenslotte zijn gedeserteerd. Bij zijn terugkeer in Spanje in juli 1937 wordt hij “…niet teruggezonden , maar, omdat hij een geslachtsziekte bleek te hebben opgelopen, in een hospitaal opgenomen. Hij heeft zich waarachtig over de behandeling door de Spaanse autoriteiten niet te beklagen!”

Toch blijft Arnold de Vries tot het einde van de burgeroorlog in Spanje. In augustus en september 1938 vecht hij in de slag aan de Ebro mee in de 35ste divisie, bestaande uit de 11de, 13de en 15de Internationale Brigades en de Internationale Artillerieafdeling “Ana Pauker”. Hij raakt weer gewond, op 3 november ligt hij in een hospitaal in Barcelona.

De Internationale Brigades zijn in oktober opgeheven. Op 19 december 1938 komt hij met negen andere Nederlandse vrijwilligers met een gewondentransport aan in Roosendaal. Vijf van hen liggen op brancards. Ze worden begeleid door een Franse verpleegster van het Rode Kruis en een ambtenaar van het Nederlandse consulaat te Parijs. De andere Spanjestrijders in dit transport zijn Fedde Alberts, Tony Mulder, Sint Klijnsma, Jan Los, Ies van Bergen, Anton de Bock, Piet Maliepaard, Jan van Eijk en de nog steeds zwaar gewonde Joop Lommerse. Alle tien raken hun Nederlanderschap kwijt.

De aankomst in Roosendaal en Amsterdam wordt in de landelijke en provinciale pers op 20 december 1938 uitgebreid beschreven.

Toen Arnold terug  kwam was hij 26 jaar, was zijn vrouw van hem gescheiden en kon hij door zijn verwondingen in Spanje zijn beroep als dansleraar niet meer uitoefenen.

Als klap op de vuurpijl kwam Gustav Szinda op 14 april 1940 met het volgende commentaar:

 “War in Spanien bei den Interbrigaden, war nicht an der Front, war ein  höchst verdächtiges Element, welcher höchstwahrscheinlich mit
 bestimmten Aufträgen des Klassenfeindes in Spanien war…”
(Was in Spanje bij de Internationale Brigades, was niet aan het front, was een zeer verdacht sujet, die hoogstwaarschijnlijk met bepaalde opdrachten van de klassenvijand in Spanje was…)

Met een kleine onderbreking twee jaar in Spanje voor de goede zaak, deelgenomen aan verschillende gevechten en veldslagen, drie maal gewond geraakt en dan een trap na. Maar misschien was een Joodse dansleraar in de ogen van een Duitse Stalinist in Moskou al gauw op z’n minst “objectief schuldig”.

Op 28 maart 1939 werd hij op het Hoofdbureau van Politie in Amsterdam verhoord door de Centrale Recherche over zijn wederwaardigheden in Spanje. Hij noemde geen namen. 

“Ik ben op 18 Februari 1937 te Jarama gewond geraakt aan het front. Ik kreeg namelijk een kopschot van een mitrailleur. Door deze verwonding was ik geruimen tijd mijn geheugen verloren en zoo kan ik mij op dit oogenblik nog niet meer herinneren hoe het mij in Spanje vergaan is.”

De politie werd niet meer wijzer dan de sobere feiten in zijn in beslag genomen “Carnet militar - Número de la libreta 93501”. Waarin trouwens een uitgebreide verklaring van goed gedrag was opgenomen. 

Arnold de Vries werd textielhandelaar. Hij hertrouwde in 1940 met de balletdanseres Marthe Willemsen en kreeg het jaar daarop een zoon. Om de paar maanden werd er verhuisd tussen Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Dat de vroegere bemerkingen omtrent zijn levenswandel niet geheel bezijden de waarheid waren bleek uit de jaren na de Spaanse burgeroorlog. Hij leefde zo’n beetje aan de zelfkant. In 1939 werd hij veroordeeld als souteneur en in 1940 werd hij gearresteerd voor diefstal van cheques.

In juli 1942 zat hij vast in het cellencomplex van het Amsterdamse hoofdbureau van politie, mogelijk voor ontduiking van de gedwongen tewerkstelling in Duitsland, de “Arbeitseinsatz”. Op 10 november1943 werd Arnold de Vries opgepakt bij een poging tot inbraak. Twee weken later werd hij overgebracht naar het SS-kamp Amersfoort. Hier zal zijn verleden in de Spaanse burgeroorlog een rol in hebben gespeeld. Wat later  werd hij weer vrijgelaten en dook onder. Maar op 30 mei 1944 zat hij weer vast op het hoofdbureau van politie en twee weken later werd hij weer in kamp Amersfoort binnengebracht en daar geregistreerd als Häftling 14413. Drie maanden later werd Arnold de Vries overgeplaatst naar “Fliegerhorst Deelen” ten noorden van Arnhem en daar als dwangarbeider tewerkgesteld.
Tijdens een geallieerde luchtaanval moet hij zijn ontsnapt. Het laatste levensteken van Arnold de Vries is een aantekening op een kaart van Kamp Amersfoort: “Geflohen vom Kommando Deelen am 5.12.44”
Hierna ontbreekt vooralsnog ieder spoor van Arnold de Vries ....

In 1946 ontving zijn familie via het Rode Kruis zijn identiteitskaart uit een kamp en zou hij zijn overleden.
Raadselachtig blijft hoe hij als kind van een joodse moeder – in de oorlog een paar keer onder zijn eigen naam gearresteerd – de Duitse vernietigingskampen heeft kunnen ontlopen.

Om één of andere reden bleef de Nederlandse overheid geïnteresseerd in Arnold de Vries. Vanaf 1948 tot in de jaren vijftig hield de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) zich met hem bezig. Ze dachten dat hij nog ergens moest leven. Zijn vrouw werd in de gaten gehouden en haar post werd onderschept. De BVD vermoedde dat Arnold de Vries via haar contact had met “onbekende verdachte personen”. Ieder snippertje informatie, ieder gerucht werd genoteerd.

Hij zou bijvoorbeeld voor en in de Tweede Wereldoorlog voor de Gestapo hebben gewerkt. Vrij ridicuul zijn levenswandel en joodse afkomst in aanmerking genomen. Maar hij zou ook in 1939 voor de Franse geheime dienst gewerkt hebben.

Na de Tweede Wereldoorlog zou Arnold de Vries in Frankrijk nog actief zijn geweest voor de Internationale Brigades. Hij zou in Marseille en Toulouse getracht hebben te infiltreren in de UGT (Unión General de Trabajadores, de Spaanse linkse vakbond, na de burgeroorlog in ballingschap). In ieder geval dacht de BVD dat hij nog steeds in het buitenland actief was. In 1951 zou hij wonen op nr.7 Rue Raffet in Auteuil, een chique buitenwijk aan het Bois de Boulogne in Parijs. In december van dat jaar zou hij in Spanje verblijven. Al met al werd het allemaal niet erg concreet. Arnold de Vries was verdwenen en zijn volwassen leven bleef deels een raadsel.